dat van de jaren '30 lag. De algemene terughou
dendheid in de jaren vanaf 1860 beïnvloedde dus
ook de Schouwen-Duivelandse arbeidersbevol
king vanaf ca. 1870, terwijl een vergelijkbaar
proces - maar tijdelijk - de arbeiders in de Oost-
Zak al vanaf 1860 beïnvloedde. De door Van Pop-
pel gecombineerde cijfers voor Kortgene, 's-Heer
Arendskerke en Rilland-Bath - voor huwende
mannen uit alle beroepen - dateren die terughou
dendheid al in de jaren 1850. Vermoedelijk door
de inpolderingen in de twee laatste gemeenten
vanaf 1856 en een dus ruimer wordende grond
markt, daalde de huwelijksleeftijd er na 1860
alweer.7
Ook de landbouwers reageerden in onze drie
onderzoeksregio's verschillend: vanuit een onge
veer gelijk beginpunt als op Walcheren - een
huwelijk op gemiddeld het 27ste levensjaar -
bewogen de gemiddelden zich in de Oost-Zak en
op centraal Schouwen-Duiveland in opwaartse
richting. Was de grondmarkt op Walcheren mis
schien elastischer, zodat de demografische span
ning van de periode er minder voelbaar was door
de verkleining van de bedrijven? Priester geeft
Walcheren immers een uitzonderingspositie bin
nen Zeeland: er was zoveel kleinbedrijf doordat
de steden er als afzetmarkt fungeerden voor
grove tuinbouw. De concurrentie om grond was
er traditioneel groot, de pachtprijs hoog, maar
desalniettemin was het pachten van grond er
"voor een veel groter aantal mensen een te reali
seren ideaal dan in de gebieden waar het
grootbedrijf overheerste." Dat kwam echter ook
doordat voor een deel van de Walcherse grond, de
weilanden en minder vruchtbare en laaggelegen
akkers, nog lang erg lage pachten golden - voor
weilanden duurde dit tot circa 1855. Boerenzoon
A. Geschiere uit Grijpskerke weet dit verschijnsel
aan de grote neergang van de Walcherse steden
in de Franse tijd: heel het eiland was verarmd en
stedelingen hadden veel grond moeten verkopen.
Dat betekende bijvoorbeeld dat rond 1810 zowat
elke arbeider in Grijpskerke een eigen stukje land
kon bewerken, een schuur bezat en één of twee
koeien hield. De slechtere periode vanaf 1817,
toen de boeren weer grond gingen verkopen, had
deze ontwikkeling dus niet (helemaal) kunnen
terugdringen.8
Toch was er ook op Walcheren rond 1870
sprake van een gespannen grondmarkt vanwege
Een boerenbruiloft in een herberg op Zuid-Beveland, het houden van een voordracht voor het bruidspaar, 1869-1871. Foto (25 x 38
cm) van het originele werk door Adolphe Alexandre Dillens (1821-1877), Zelandia Illustrata 111—0975.
Huwelijken in de negentiende eeuw
85
