Echtpaar op Walcheren, ca. 1865. Foto: Hendrik Hermanus
Roelse (1831-1872), Middelburg. Zeeuwse Bibliotheek, Beeld
bank nr. 55505.
de bevolkingsgroei. In zijn landbouwverslag over
1871 schreef de burgemeester van Meliskerke dat
de productenprijzen goed waren, maar dat de
onderhandse pacht- en verkoopprijzen van land
hoog waren vanwege "toeneming der bevolking
en daardoor minder gelegenheid om land te pach
ten of te koopen".9 Voor Walcherse begrippen was
de bevolking van Meliskerke ook wel hard
gegroeid: het inwonertal was in 1859 22 procent
hoger dan in 1829. In drie andere onderzochte
gemeenten lag dat percentage rond de tien, ter
wijl het in de vijfde gemeente, Serooskerke, op
vijftien lag. De bevolkingsgroei in dezelfde peri
ode lag op centraal Schouwen-Duiveland en in de
oostelijke Zak van Zuid-Beveland veel hoger:
globaal tussen 15 en 35 procent. De enige uitzon
deringen waren de veeteeltgemeente Kerkwerve,
waar de bevolking stagneerde, en Driewegen, met
eveneens minder grootschalige akkerbouw, waar
de bevolking met maar zeven procent toenam.
Om de eventuele effecten van de verschil
lende typen landbouw op het huwelijksgedrag na
te gaan, is het Walcherse onderzoeksgebied
gesplitst in de twee (grootste) gemeenten met
voornamelijk akkerbouw en de drie gemeenten
met meer dan 60 procent veeteelt. Tabel 2 wijst
uit dat vooral het huwelijksgedrag van arbeiders
verschilde: in de weidestreken begonnen ze na
1840 gemiddeld later te trouwen, in de akker-
bouwgemeenten juist vroeger. Voor de oostelijke
Zak van Zuid-Beveland was het moeilijker zo'n
splitsing aan te brengen; de akkerbouw was er
veel dominanter dan op Walcheren, en de
gemeenten met de meeste veeteelt, Driewegen en
Ellewoutsdijk, hadden juist de minste inwoners
(samen ruim 1.200 in 1849) zodat de betrouw-
Tabel 2. Gemiddelde huwelijksleeftijd mannen (eerste huwelijk) per decennium, 1830-1849, per stand, in
vijf gemeenten in centraal Walcheren (twee met voornamelijk akkerbouw en drie met voornamelijk weide)
en zes in centraal Schouwen-Duiveland (vier in oostelijk Schouwen en twee in westelijk Duiveland)
Walch.
a k kerb.
Walch.
weide
Oost-Schouwen
West-Duiveland
arb.
boeren
arb.
boeren
arb
boeren
arb.
boeren
1830-39
28,6
26,3
28,6
27,2
27,3
26,6
26,8
28,0
1840-49
27,2
26,2
30,3
26,3
26,2
28,2
27,0
28,4
Tabel 3. Huwelijksfrequentie: eerste huwelijken mannen per jaar per 1.000 inwoners, per gebied (en
centraal Schouwen-Duiveland nog eens uitgesplitst)
Oost-Zak
centr. Walch.
centr. S.-D.
0.-Schouwen
W.-Duiveland
1830-39
6,6
7,1
6,5
5,1
6,8
1840-49
6,8
7,1
7,2
5,6
7,6
1850-59
7,2
6,8
7,3
5,3
7,6
1860-69
7,1
7,0
7,4
6,1
8,0
1870-79
6,2
7,0
7,0
6,9
7,2
86
Huwelijken in de negentiende eeuw
