Arsenaalstr.
Schotsehoek
deze Schotten dan zijn ondergebracht in de hut
ten van de voormalige Spaanse versterking. Een
aanwijzing in die richting is dat de hutten van
het fortje nog steeds in gebruik waren. Zo was er
op 6 april 1590 een klacht dat het herstel van de
hutten voor de soldaten te wensen overliet.36 Op
12 december 1590 werd opdracht gegeven er een
zestal hutten bij te maken.37 In 1595 werden de
hutten opgeknapt, want er moest materiaal voor
dakbedekking worden geleverd.38 Voor deze
opmerkingen geldt dat er vanaf 6 april 1590 niet
meer werd verwezen naar het "oude fort". Het
blijft dus slechts een mogelijkheid dat de hutten
voor de soldaten min of meer bij elkaar waren
geplaatst.
In het eerste jaar heeft dit Spaanse fortje
zeker zijn nut bewezen. Na de bouw waren er
geen invallen meer van de watergeuzen in Vlaan
deren. Maar na een jaar, op 8 november 1576,
kwam de Pacificatie van Gent tot stand en Vlaan
deren behoorde bij de eerste ondertekenaars. Dat
hield in dat aanvallen op dat gebied moesten
stoppen. De Spaanse landvoogd Don Juan beves
tigde deze overeenkomst op 12 februari 1577,
waarna de Spaanse troepen werden teruggetrok
ken en ook het Spaanse fortje in Neusen onbezet
zal zijn gebleven. Toen Philipp von Hohenlohe op
6 november 1583 in Neusen landde, ondervond
hij dan ook geen tegenstand vanuit deze verster
king.
Het Staatse fort
De Moffenschans
Nog op 31 oktober 1583 had Farnese aan Filips II
geschreven dat de zaken van de koning van dag
tot dag verbeterden en dat Willem van Oranje
veel van zijn invloed had verloren. Een maand
later, op 30 november, liet hij echter in zijn brief
aan de Spaanse koning weten dat Staatse troepen
onder Von Hohenlohe waren geland bij Terneu-
zen, dat ze dijken hadden doorgestoken en een
fort hadden gebouwd. Het was onmogelijk
geweest dit te beletten, omdat de bevelhebbers in
die streek te laat waren ingelicht. Op dezelfde dag
schreef Farnese dat hij Mondragon opdracht had
gegeven dit fort te vernietigen, maar dat die
poging was mislukt.39
Het fort waarop Farnese doelde, was de grote
schans, ongeveer 800 meter ten zuiden van het
dorpje Neusen. Meteen na de landing was men
daaraan begonnen omdat een Spaanse reactie
vanuit Axel kon worden verwacht. De schans
werd gebouwd door de Duitse huursoldaten van
Philipp von Hohenlohe en werd door de bevolking
al snel de Moffenschans genoemd.
Deze schans heeft niet zo lang dienst gedaan.
Driejaar later werd immers Axel overrompeld en
werd het vergrote bruggenhoofd Neusen/Axel
beschermd door de meteen daarna uitgevoerde
inundaties ten zuiden ervan. De schans was toen
niet meer van belang, want het zwaartepunt
kwam te liggen bij de fortificaties van Neusen en
Axel. Korte tijd later werd hij dan ook buiten
gebruik gesteld en particulier verkocht.
Het huis dat later op de restanten van de
schans werd gebouwd en dus duidelijk hoger staat
dan de omringende bebouwing, draagt heden ten
dage nog steeds de naam Moffenschans.
De bouw van het Staatse fort Neusen
Toen het besluit was genomen het dorpje Neusen
te versterken, werden er deskundigen aangewezen
om dit verder uit te werken.40 Reeds op 24 decem
ber verscheen kapitein-ingenieur Abraham
Andriessen in de vergadering van de Gecommit
teerde Raden met zijn plan voor de fortificatie.41
Blijkbaar werd daarna het werk voortvarend aan
gevat, want op 28 februari 1584 maanden de
Gecommitteerde Raden de Neusense bevelhebber
Michiel Caulier haast te maken met de verster
king. Hij moest alle "delvers" (grondwerkers)
aannemen die er te vinden waren.42 Haast maken
was vereist, want Farnese was door deze actie
onaangenaam verrast en zou zeker verdere
pogingen ondernemen dit bruggenhoofd te ver
nietigen. Daarom werd de Zeeuwse Admiraliteit
op 29 februari verzocht "eenighe oorlochscepen
te bringhen op de vlackte voor der Neusen".43
Toen Willem van Oranje in februari had
gevraagd om tweehonderd soldaten naar de
Foto P.W. Stuij.
Forten in Terneuzen
95
