o^enscfoans
mm
m
Staatse fortificatie van Neusen kon worden opge
maakt waar dit verdedigingswerk moet worden
gesitueerd. De plaats was, gegeven de reikwijdte
van het geschut, goed gekozen.
Voor de bouw van het Staatse fort Neusen
werden zowel de aarden wallen als het geschuts-
v rC-,ft,
Foto P.W. Stuij.
plateau van dit Spaanse fortje afgegraven, waar
mee het volledig verdwijnen was verklaard.
De nog bestaande hutten in het fortje werden
waarschijnlijk gebruikt als huisvesting van onder
anderen Schotse soldaten. De heden nog bekende
naam Schotsehoek zou daarop kunnen wijzen.
Het Staatse fort Neusen diende, nadat eerst
een grote schans was gebouwd, als bescherming
van de scheepvaart op de Honte/Westerschelde.
Maar reeds snel bleek dat het ook belangrijk werd
geacht als bruggenhoofd in Vlaanderen. Het werd
tenslotte de basis voor de vorming van Staats-
Vlaanderen bij de Vrede van Münster, en daar
mee ook voor het huidige Zeeuws-Vlaanderen.
Ik dank de volgende personen en instellingen
voor hun bijdragen. E. Hamelink voor de digitale
kaarten van de vesting Neusen, geprojecteerd op
de plattegrond van Terneuzen; J. de Koster voor
hoogtemetingen in de binnenstad en een vesting-
kaart 1:1000, zodat het mogelijk werd afstanden
uit te zetten; het Nederlands Artillerie Museum
en het Nederlands Instituut voor Militaire Histo
rie voor gegevens over het geschut in de zestiende
eeuw. Voor een deel van de transcripties kon ik
een beroep doen op P. Versluys. Ik mocht gebruik
maken van het archief met aantekeningen over
de archieven van de Staten van Zeeland en hun
Gecommitteerde Raden van dr. A.M.J. de Kraker.
Hij was ook bereid het artikel kritisch door te
lezen.
Noten
1. A.M.l. de Kraker, 'De woelingen der Watergeuzen in het
Vlaamse Kustgebied. Een onderzoek naar hun akties
in De Vier Ambachten en de gevolgen daarvan tussen
1572 en 1576', in -.Jaarboek van de Oudheidkundige
Kring De Vier Ambachten. 1980/'81, p. 78 e.v. Voor de
verwoestingen in het westelijke deel van Vlaanderen:
A.R. Bauwens, 'De tweede opstand', in: Jaarboek no. 18,
1989. Bijdragen tot de geschiedenis van West-Zeeuws-
Vlaanderen.
2. De Kraker, Woelingen, p. 143.
3. Ibid., pp. 140-143.
4. Zeeuws Archief, Staten van Zeeland (ZA, St.v.Z.), inv.nr.
1623, fol. 103v.
5. ZA, St.v.Z., inv.nr. 1623, fol. 104v.
6. P.W. Stuij, Het leven van Philipp von Hohenlohe.
Omstreden Staats veldheer in de Tachtigjarige Oorlog.
Door huwelijk een verwant van het Oranjehuis.
Grondlegger van Zeeuwsch-Vlaanderen, Terneuzen 2007,
pp. 13 en 27.
7. ZA, St.v.Z., inv.nr. 1623, fol. 107r.
8. Reeds op 9 november meldden de Gecommitteerde
Raden aan Antwerpen dat fortificatie nodig was als men
Neusen wilde behouden. ZA, St.v.Z., inv.nr. 1623, fol.
11 Or.
9. ZA, St.v.Z., inv.nr. 1623, 120v; Axel, Stadsarchief, inv.nr.
19, brief van 24 november 1583. Zowel in het archief van
de stad Hulst als in dat van het Hulsterambacht is deze
brief niet meer aanwezig.
10. De Kraker, Woelingen, p. 146. Om aan bouwmateriaal
te komen moesten zelfs schuren en stallen worden
afgebroken.
11. Ibid., p. 143.
12. A.M.l. de Kraker, Landschap uit balans. De invloed van
de natuur, de economie en de politiek op de ontwikkeling
van het landschap in de Vier Ambachten en het Land van
Saeftinghe tussen 1488 en 1609, Utrecht 1997, pp. 92, 95.
13. De Kraker, Woelingen, pp. 145-148.
14. ZA 508, Rekenkamer van Zeeland, Rekenkamer C, fol.
158.
15. De Kraker, Woelingen, p. 142.
16. Ibid., p. 148. In juni/juli werd het laatste rijshout
geleverd.
17. Ibid., p. 149.
18. Ibid., p. 149.
19. In het Middelnederlands werd zelfs een versterkt huis of
vesting aangeduid met "casteel". Ook bij de fortificatie
van Neusen werd wel gesproken over het kasteel, terwijl
het voormalige Spaanse fortje werd aangeduid als het
"oud kasteel".
98
Forten in Terneuzen
