Ambachtsherenrepubliek.
Bij de presentatie van Geschiedenis van Zeeland, deel 1
Bas van Bavel
Universiteit Utrecht
Voor ons ligt een prachtig boek, geschreven door
auteurs met kennis van zaken, over een provincie
die in de historiografie van Nederland en zeker
internationaal nog té onzichtbaar is.
Dat geldt zeker voor de middeleeuwse periode,
de periode waarin onze huidige samenleving vorm
heeft gekregen. Gemeentes, universiteiten, belas
tingheffing, parlementen, formele armenzorg, de
grond- en paehtmarkt, en veel meer; zij hebben
allemaal in deze periode hun gestalte gekregen.
Toch ontbrak voor Zeeland een deugdelijk, actueel
overzichtswerk voor deze periode. Ondanks de zeer
waardevolle studies van Elisabeth Gottschalk, en
later van Peter Henderikx en Cees Dekker, om de
belangrijkste auteurs te noemen, ontbrak het grote
overzicht. Nu hebben we dat. Met uitgebreide
hoofdstukken over alle aspecten van de middel
eeuwse geschiedenis: politiek, Cultuur, economie,
religie, enzovoort.
Lange termijn
In deze korte bijdrage zal ik niet op alle details
ingaan; ik wil vooral naar de grote lijnen kijken.
Hoe valt de Zeeuwse samenleving in de middel
eeuwen te karakteriseren? Hoe verhoudt de ont
wikkeling van Zeeland zich, in het licht van de
kennis verzameld in dit boek, tot de ontwikkeling
van andere gewesten?
Deze vragen waren eerder nauwelijks te
beantwoorden, maar nu - met dit boek - wel, al
is het nog tentatief.
Ik wil dat vooral doen door te kijken naar de
langetermijnontwikkeling. Elders, in mijn boek
Manors and Markets, beschreef ik hoe er in de
Nederlanden in de middeleeuwen zo'n 25 tot der
tig regio's zijn te vinden, met elk hun eigen, zeer
specifieke inrichting van de samenleving. Elk
heeft een eigen, karakteristieke organisatie van
de verhouding tussen de mensen en groepen
mensen, met name gevormd door formele en
informele regels van interactie - de instituties.
Die inrichting, die regels, hebben op hun beurt
zeer specifieke effecten op de langetermijnont
wikkeling van economie en samenleving van die
regio. Die ontwikkeling is dus sterk pad-afhanke
lijk, en zeer geleidelijk, waarbij elke regio zijn
eigen karakter behield, afwijkend van omlig
gende regio's.
Als we vanuit dit oogpunt naar de huidige
provincie Zeeland kijken, dan zien we twee
regio's. Zeeuws-Vlaanderen behoort overduidelijk
tot de regio kust-Vlaanderen en heeft daar zeer
veel kenmerken mee gemeen. Dat wisten we,
maar dat komt nu nog pregnanter dan we eerder
vermoedden naar voren. De rest van Zeeland
vormt een eigen, afzonderlijke regio, die sterk
afwijkt van kust-Vlaanderen, maar ook van het
westen van Brabant en Holland. Dat Zeeland dus
geen natuurlijke eenheid als samenleving vormt,
is geen verrassing. Dat aan Zeeland ten noorden
van de Westerschelde een zeer eigen karakter en
ontwikkelingsgang is toe te kennen, sterk afwij
kend van de omliggende gebieden, viel eveneens
te vermoeden, maar komt nu sterk naar voren.
Deze ontwikkelingsgang wil ik, als niet-Zeeuwse
buitenstaander, kort proberen te schetsen, door er
enkele krachtlijnen uit te halen.
Geen egalitaire samenleving
Het Zeeuwse pad dat leidde tot de moderne
samenleving, begon in de vroege middeleeuwen,
in de zesde eeuw. De Romeinse tijd heeft econo
misch, sociaal en juridisch nauwelijks of geen
structuren nagelaten: er begon in de zesde eeuw
een nieuw tijdperk - het huidige.
Hoe ziet Zeeland er dan uit?
We zien een sterke positie van de adel en van
de leenmannen van de koning en abdijen, die
staan tegenover een grote groep gewone mensen,
onder wie horigen. Bepaald geen egalitaire
samenleving, zoals Drenthe of later Holland,
maar een gedomineerd door een krachtige elite.
Dit had Zeeland gemeen met andere streken die
een grote strategische ligging hadden: zowel poli-
tiek-militair als verkeersgeografisch en econo
misch. Ook daar, zoals in het Gelderse rivierenge
bied, zien we in de vroege middeleeuwen een
dergelijke structuur ontstaan.
Geschiedenis van Zeeland
131
