een kapitalistische economie. We zien sociale
polarisatie en een grote armoede onder delen van
de bevolking, zowel in de steden als op het plat
teland. Ook zien we nu de opkomst van arbeidsin
tensieve teelten. Terwijl Zeeland eerder uitblonk
in kapitaalintensieve sectoren, worden nu
arbeidsintensieve sectoren belangrijk, zoals de
verbouw van verfstoffen. Positief voor degene die
rechten had op de opbrengst van de grond, want
die nam toe, maar negatief voor degenen die
werkten, want zij moesten meer uren maken, har
der werken, voor relatief minder opbrengst. De
grond bracht meer op, de mensen kregen minder.
Dit ging samen met een sterke verhoging van
de heffingen: een zeer hoge belastingdruk,
samenhangend met het typisch Zeeuwse systeem
van gedeelde eigendomsrechten op de grond, en
de sterke positie van de ambachtsheren, zoals
beschreven in het hoofdstuk van Arie van Steen-
sel. Hoge belastingdruk is in principe geen pro
bleem. Tegenwoordig behoren de landen met de
hoogste belastingdruk tot de meest welvarende
ter wereld. Maar het gaat erom wat er met de
geïnde belastingen gebeurt. Daar zat in Zeeland
het probleem. Ambachtsheren waren in de zes
tiende eeuw in toenemende mate elders woonach
tig, zij deden vooral aan rent seeking en zochten
naar kortetermijnrendement. Breedte-investerin
gen werden nog wel gedaan, zoals de aankoop
van grond of inpoldering, maar diepte-investe
ringen - die de arbeidsproductiviteit omhoog
zouden brengen - slechts in geringe mate. Tegelij
kertijd hadden gewone Zeeuwen zelf niet de
mogelijkheid te investeren. Ze hadden de midde
len niet meer en misten ook de stimulans, door de
inrichting van eigendomsrechten.
De specifiek Zeeuwse structuur, met de sterke
positie van de ambachtsheren, in combinatie met
de ontwikkeling van een kapitalistische markt
economie, had eerst aan de basis gestaan van de
snelle, zeer snelle groei van Zeeland, maar ver
volgens evenzeer aan de stagnatie en relatieve
neergang, die in de vroegmoderne tijd doorzette.
Tot slot
Dit is mijn interpretatie van de langeontwikke-
lingslijnen van de Zeeuwse geschiedenis. Tegen
over deze interpretatie zullen andere interpreta
ties komen te staan; wellicht zullen mensen met
me van mening verschillen. Hopelijk leidt dit tot
discussie en debat. Een debat waar Zeeland inte
graal deel van uitmaakt, als een zeer bijzonder
geval tussen de West-Europese regio's. Al zou dit
mooie boek alleen al het effect hebben dat nie
mand in dit debat meer om Zeeland heen kan,
dan hebben alle inspanningen van auteurs,
redacteuren en al degenen die dit project mogelijk
hebben gemaakt, hun waarde al bewezen.
Zie ook de boekbespreking op pag. 157 - red.
Plattegrond van Zierikzee door Jacob van Deventer. Steendruk
van J. Smulders en Co., Den Haag. Zeeuws Archief, Zelandia
Illustrata I, 533.
Geschiedenis van Zeeland
133
