verlieten inwoners van Middelburg, Zierikzee en
Vlisingen de provincie om zich in Holland te gaan
vestigen. In het vierde deel van het onderzoek
wordt bovendien het voorbeeld van ontwikkelin
gen van de Ommelanden bij Groningen en het
omliggende gebied van Leeuwarden beschreven
waarbij de groei van de steden juist hand in hand
ging met de bloei van het platteland.3
Een vergelijkbare zero-sumbenadering wordt
gebruikt in de beschrijving van de verhouding
Antwerpen-Zeeland. De bloei van Middelburg en
Zierikzee zou volledig zijn veroorzaakt door de
blokkade van de handel met Antwerpen na 1585,
en de opheffing hiervan, ruim twee eeuwen later,
was dan ook weer de reden voor de ondergang
van de Zeeuwse steden.4 Zoals al zo vaak is
beschreven, bestaat er een verband tussen het
succes van vooral Middelburg als handelsstad en
het afsluiten van de Schelde. Toch ligt deze rela
tie iets genuanceerder dan de Utrechtse historici
willen doen geloven. In de eerste plaats is er nooit
echt sprake geweest van een volledige blokkade
van de Schelde over een lange tijdsperiode.
Bovendien kende Middelburg al in de late middel
eeuwen een eerste bloeiperiode als havenstad. Het
feit dat er toen nog een vrije vaart op Antwerpen
bestond, dat ook tot het Spaanse Rijk behoorde,
weerhield keizer Karei V er niet van om om
streeks 1535 een kostbare investering toe te staan
om in Middelburg een nieuwe haven en op Wal
cheren het Havenkanaal te laten aanleggen. De
aanleg van deze nieuwe toegang tot de zee is van
cruciale betekenis geweest voor de ontwikkeling
van Middelburg als belangrijk centrum in de
internationale wereldhandel. Middelburg werd
vooral actief in de nieuwe overzeese markten in
de West en in de Oost die nog niet door de Ant
werpse kooplieden waren bezocht. Tekenend was
dat in 1602 heel veel Zeeuws kapitaal (bijna 20
procent van het hele startkapitaal) werd geïnves
teerd in de oprichting van de VOC (dat slechts ten
dele afkomstig was van Vlaamse vluchtelingen).
Middelburg wist haar sterke positie als handels
centrum bijna tweehonderd jaar succesvol te
handhaven, maar zo valt er te lezen: "Vanaf 1795
ging het plotseling helemaal mis", "de snelheid
waarmee Middelburg in 1795 ten onder ging, was
overrompelend".5 In nog geen tien jaar tijd raakte
de stad een derde van haar bevolking kwijt. De
voornaamste verklaring voor de "plotselinge val"
van Middelburg als handelscentrum is te vinden
in de internationale ontwikkelingen. Na de
Amerikaans zeilschip op de rede van Vlissingen. Aquarel van L.G. Haccou, 1835. Zeeuws Archief, Zelandia Illustrata II, 1186.
Desurbanisatie
135
