Zeeland 22.2
Boekbesprekingen
Jan J.B. Kuipers, Valkenisse. Geschiedenis, archeo
logie en topografie van een verdronken dorp op
Zuid-Beveland. Poortugael, AWN, Vereniging van
vrijwilligers in de archeologie, 2012 (AWN-reeks
no. 5), 192 blz., illustraties, kaarten, literatuurlijst.
ISBN/EAN 978-90-9027100-2, 15,-.
In 1990 kwamen op de slikken van Waarde in de
Westerschelde sporen tevoorschijn van het in
1682 verdronken dorp Valkenisse. In 1994 werd
hier onder moeilijke omstandigheden (de locatie
was alleen bij laagwater te betreden na een moei
zame tocht door de slikken en schorren, waarbij
elke keer weer alle onderzoeksmateriaal moest
worden meegesjouwd) een systematisch onder
zoek verricht naar de resten van het dorp en van
het nabijgelegen fort Keizershoofd, dat heeft
bestaan van 1632 tot 1650. In 1995 werd van dit
onderzoek verslag gedaan in het boek Verdronken
Land. Valkenisse en Keizershoofd (Goes 1995). In
2002 en 2003 kon dit onderzoek worden voortge
zet door middel van een groot aantal boringen. In
het laatstgenoemde jaar verdween het hele dorp
weer onder het slik ten gevolge van de aanleg van
twee beschermingsdammen. De locatie is nu weer
onzichtbaar en geheel beschermd als archeolo
gisch monument.
In drie opzichten is dit onderzoek van een
verdronken dorp uniek. In de eerste plaats is de
ondergrond nog in ongestoorde staat aanwezig en
niet door geulvorming aangetast, zoals het tem
pelterrein bij Colijnsplaat. Ten tweede is het ter
rein in de afgelopen eeuwen niet toegankelijk
geweest, in tegenstelling tot verdronken dorpen
op het Verdronken Land van Zuid-Beveland,
waarvan sommige, zoals Nieuwlande, veelvuldig
betreden en geplunderd zijn. In de derde plaats is
Valkenisse, samen met Bommenede, het meest
recent verdronken dorp van Zeeland, zodat er in
archieven veel meer bekend is dan over andere
dorpen, die vóór of in de zestiende eeuw verloren
zijn gegaan. Dit alles bood de mogelijkheid tot het
meest uitgebreide verdronken-dorpenonderzoek
in Zeeland.
In het boek wordt uitvoerig verslag gedaan
van dit onderzoek, met bijdragen van tien des
kundigen uit de kringen van de AWN, de Stich
ting Cultureel Erfgoed Zeeland (SCEZ) en de
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, een voor
beeldig staaltje van samenwerking tussen profes
sionals en vrijwilligers. Door de combinatie van
archeologische en historische gegevens kon een
uniek beeld worden gevormd van de geschiedenis
van een klein Zeeuws dorp vanaf de Middeleeu
wen tot in de zeventiende eeuw. Het gebied werd
in de twaalfde eeuw bedijkt als onderdeel van het
Bevelandse eiland tussen Honte en Hinkelinge. In
een oorkonde van 1218/1219 wordt het dorp voor
het eerst genoemd. Door de stormvloeden van
1530 en later kwam het dorp in een geïsoleerde,
vooruitgeschoven positie in de Westerschelde te
liggen, waardoor het verarmde en ontvolkt
raakte. De kerk werd na de Reformatie buiten
gebruik gesteld en verviel tot ruïne. De aanleg
van het fort Keizershoofd in 1632 zorgde nog
even voor wat meer bedrijvigheid, maar dit fort
werd al in 1650, na de Vrede van Münster, ont
manteld.
Na een nieuwe overstroming in 1682 werden
het dorp en de polder Valkenisse verlaten. De
zelfstandige heerlijkheid bleef bestaan, omdat een
deel van het grondgebied, met het nog bestaande
gehucht Gawege, droog bleef. Door een gelukkig
toeval was het parochiehuis van Valkenisse al
eerder in Gawege ondergebracht, zodat ook het
rechterlijk archief bewaard is gebleven.
Zoals al gezegd, de combinatie van archeolo
gisch en historisch bronnenmateriaal levert een
fascinerend beeld op. De oorspronkelijke blokver-
kaveling met kleine onregelmatige percelen is ten
dele op luchtfoto's nog te herkennen. Na de over
stroming van 1530/1532 is een geheel nieuwe
verkaveling uitgevoerd met grote regelmatige
rechthoekige percelen, waarbij de hoofdas werd
gevormd door een scheisloot dwars door de pol
der. Deze nieuwe verkaveling doet sterk denken
aan die van andere inpolderingen uit die tijd,
zoals Sint-Annaland en Bruinisse. De overeen
komst met de toestand van de in 1953 over
stroomde Zeeuwse polders is frappant; na droog-
Boekbesprekingen
73
