trekkelijke stilte en valse romantiek. Daar koopt
niemand iets voor. Mooi, warm, lovend misschien
zelfs, zo'n nostalgische kijk op een leegkomend
gebied, maar even nutteloos als natte bladeren
om de haard mee te stoken.
Opvallend is toch wel dat het vooral de zoge
naamde buitenstaanders zijn die worden
bedwelmd door nostalgie en een plotseling
opdringerig zwak voor gezelligheid en ouder
wetse saamhorigheid. Mensen van buiten, met
een onafhankelijke, onbevooroordeelde blik. Erg
belangrijk dat ze meedoen aan zo'n project. Van
wege die frisse blik. Om navelstaren uit te sluiten.
CBK Zeeland heeft een aantal uitverkorenen zelfs
betaald om met Randstedelijke scepsis dit regio
nale fenomeen tegemoet te treden. Helaas is dat
mislukt. Veel lokalen blijken beter door te hebben
wat hier aan de hand is dan de mensen van bui
tenaf. Hulshof, Casteller en Must spannen de
kroon wat dat betreft. Zij berijden veel liever hun
bekende stokpaardjes op dit ongerepte overgangs
gebied tussen avantgarde regelparadijs Holland
en archaïsch-chaotisch Vlaanderen.
Toch zitten er wel degelijk een paar juweeltjes
tussen deze boekjes, vol met vernieuwende, crea
tieve oplossingen die de moeite van een verdere
doordenking meer dan waard zijn. Bij Voortman
en Girod zijn vooral de laatste pagina's interes
sant. Daarin doen deze interieurarchitecten ver
regaande voorstellen om tuinen door te trekken
tot op de straat en nieuwe functies (paardenstal
len bijvoorbeeld) toe te voegen, zodat het straat
beeld verlevendigt terwijl de bouwkundige struc
tuur van de rijtjeshuizen gehandhaafd blijft.
Anne Seghers ziet leegstand als het grootste pro
bleem van krimp. Haar strategie met als titel
'Liefdevolle verwaarlozing', is om hele wijken te
laten indoezelen - een soort traag verlopend
euthanasieproces - waardoor het groen nieuwe
kansen krijgt. Dat noemt ze 'aanwakkerproces'.
Hoewel de terminologie de harde ingrepen pro
beert te verzachten is de boodschap kraakhelder.
Net als de analyses die eronder liggen. Spannend.
Ook Lint - in casu de landschapsarchitecten
Alexander Herrebout en Gerwin de Vries - heeft
goed gekeken naar de ontwikkelingen in het
Zeeuws-Vlaamse landschap, met name rondom
Westdorpe. Herrebout en De Vries ontsluiten
bestaande aantrekkelijke gebieden door middel
van verdiepte paden en kleinschalige objecten in
het landschap, die bezoekers een geheel nieuwe
blik gunnen op de reeds aanwezige pracht.
Zo blijken de dunste boekjes de meest gedegen
voorstellen te bevatten. Het leuke aan deze inspi
ratiebox, sprankelend vormgegeven door Martien
Luteijn, is dat het totale project hierin is samen
gevat zonder dat concessies gedaan hoefden te
worden aan ieders inbreng. Zo is deze box een
schatkist geworden waaruit de Zeeuws-Vlaamse
instituten naar hartenlust kunnen putten. Hope
lijk gaan ze dat ook doen.
Johan de Koning
Jan J.B. Kuipers, De Staats-Spaanse Linies, Monu
menten van conflict en cultuur. Uitgeverij Den
Boer/De Ruiter, Vlissingen 2013, 248 blz., foto's,
kaarten, ISBN 978-90-7875-44-3, 19,90.
Tenenkrommend voelt de helaas veel - doch onte
recht - gebruikte term Staats-Spaanse Linies aan.
Deze zijn er nooit geweest! Staatsen en Spanjaar
den hebben nooit gezamenlijk in Zeeuws-Vlaan-
deren linies aangelegd. Daarvoor bestond toch
iets te veel animositeit tussen de kampen. In
Zeeuws-Vlaanderen liggen immers Staatse én
Spaanse Linies, met de nadruk op het woordje én.
Jammer dat de schrijver het niet heeft aangedurfd
dit recht te zetten tegen de (politieke?) wind in.
Na deze eerste teleurstelling bij het in handen
krijgen van het boek krijgt snel de nieuwsgierig
heid naar de inhoud de overhand. Het kan niet
ontkend worden maar het is een kloek boek en
het oogt bijzonder fraai en gedegen. Dat mag ook
wel als we in het colofon nagaan wie er allemaal
aan hebben bijgedragen. Het boek is voortgeko
men uit het Interreg IV-A-project Forten en Linies
in Grensbreed Perspectief, een grensoverschrij
dend samenwerkingsverband tussen de provin-
Boekbesprekingen
121
