Zij zorgden voor een stortvloed aan reliëfs, pla
quettes, muur- en plafondschilderingen, timpa
nen, kapitelen en solitaire beeldhouwwerken,
zowel aan de buitenzijde van het gebouw als in
het interieur. Enkele kunstenaars verwierven
grote faam door hun werk voor het instituut.
Beeldhouwer J.L. Vreugde uit Haarlem is daarvan
een mooi voorbeeld. Hij werkte veertien jaar lang
uitsluitend aan dit gebouw. In de leeszaal van de
bibliotheek bevindt zich aan de bovenzijde van
de kasten tegen de spantaanzetten een serie mar
kante beeldjes van zijn hand. Heel fraai is de
muurschildering van H. Paulides in het trappen
huis van de kantoren. Naast de militaire over
heersing wordt hier vooral de industriële en nij
verheidsontwikkeling van Indië verheerlijkt.
Opvallend is ook het houten beeld van de
vroegste wetenschapper uit Europa in Neder-
lands-Indië, de van oorsprong Duitse natuurvor
ser Georg Rumphius. Het beeld werd door J. Bron-
ner gesneden uit een massief blok champacahout
uit de Molukken, waar Rumphius woonde en
werkte.
Alle beeldhouwwerken aan de gevel van het
instituut aan de Mauritskade zijn van beeldhou
wer Retera. Handig voor een lesje vaderlandse
geschiedenis: alle grote namen passeren de revue,
Hugo de Groot, Jan Pieterszoon Coen, Johan de
Witt, Constantijn Huygens en natuurlijk Johan
van Oldebarnevelt. Van hem is in een van de
boogvulling zijn motto uitgebeeld: Est modus in
rebus (er is maat in alles). Maar noch de kunste
naars, noch de architect van het gebouw hebben
zich van dit motto veel aangetrokken, en de Com-
De opening van het Koloniaal Instituut door koningin Wilhel-
mina op 29 oktober 1926. Foto KIT, coll.nr. 60007172.
missie voor de Symboliek al helemaal niet. Want
geheel tegen de tijdgeest in - bij de opening van
het Koloniaal Instituut was het Schröderhuis van
Rietveld in Utrecht al twee jaar oud - is dit grand
projet in Amsterdam een orgie van decoratie.
Muurschildering in het trappenhuis van het instituut, gemaakt
door H. Paulides. Foto KIT (Irene de Groot).
Tot slot
Het werk van de familie Van Nieukerken past niet
zo goed in onze tijd. Flamboyante en zwierig
stijlloze bouwwerken worden door moderne,
pragmatische Nederlanders toch vaak gezien als
spilzuchtig en overdreven. We vinden de kunst
weinig origineel en te veel teruggrijpen op oude,
versleten motieven en stijlen. Eigenlijk staat de
hele negentiende eeuw in een wat minder gunstig
daglicht. Zeker op het gebied van kunst en cul
tuur krijgt die eeuw bijzonder weinig lof toege
dicht. Hoewel de Van Nieukerkens belangrijke
gebouwen meteen na de eeuwwisseling maakten,
is hun bouwstijl toch steeds die van die nu ver
guisde voorgaande eeuw. Ondanks hun vermogen
Architect J.J. van Nieukerken
131
