|£pnirKin
Aanwinsten maart
G.G. Trimpe Burger-Mekking
Van 1753 tot 1917 schreef de Hollandsche Maat
schappij der Wetenschappen te Haarlem - het eer
ste officiële wetenschappelijke genootschap in de
Nederlanden - meer dan twaalfhonderd prijs
vragen uit over uiteenlopende onderwerpen.
Het Zeeuws Genootschap deed hetzelfde op wat
bescheidener schaal: vanaf de oprichting in 1769
tot ongeveer 1860 werden 129 prijsvragen uitge
schreven. In samenwerking met NRC Handelsblad
is deze oude traditie in 2010 door de Hollandse
Maatschappij in ere hersteld. De vraagstelling
voor 2013 luidde: "Wat is luxe?", opgesteld door
M.A.J. Eijkman. Er kwamen maar liefst 223
essays als antwoord, variërend van definities en
omschrijvingen van het begrip luxe, tot filosofi
sche bespiegelingen en persoonlijke ervaringen
over een gebrek of juist een overdaad aan luxe.
L. Hamming werd de winnaar van de hoogste
prijs: de gouden medaille. De zilveren medaille
was voor A. Mert. Ook was er veel waardering
voor de inzending van de vijftienjarige E. van der
Wel, die voor haar essay een aanmoedigingsprijs
ontving. Deze drie essays zijn door de Holland
sche Maatschappij der Wetenschappen gebundeld
in een boekje met de titel Wat is luxe
De laatste editie van 2013 van het blad voor de
kennis van Amsterdam, Amstelodamum (2013,
3/4) is een themanummer over Amsterdamse
atlassen. De zogenaamde 'oeratlas' van Gerard
Mercator uit 1595 was bedoeld om "de gehele
zichtbare schepping in beeld en tekst vast te leg
gen en te verklaren". Uiteindelijk verscheen
alleen het kaartgedeelte, waardoor het woord
'atlas' synoniem is geworden aan een verzame
ling kaarten in boekvorm. In de zeventiende
eeuw ontstond in Nederland het type collectie
waaraan dit themanummer is gewijd: de 'atlas'
als verzameling van afbeeldingen in prent of
tekening met betrekking tot een bepaalde stad of
streek. Zo'n atlas bevatte naast kaarten en stads
gezichten voorstellingen van gebeurtenissen,
beroepen, beroemde personen en nog veel meer.
Voor die collecties werd in de negentiende eeuw
de naam historisch-topografische atlas bedacht.
Dit soort atlas was eerst het terrein van de parti
culiere verzamelaar, maar al gauw ontstond de
behoefte de beelden van stad en land voor alle
burgers beschikbaar te stellen. Amsterdam heeft
een enorme traditie van plaatsgebonden beeld
atlassen gekend als uiting van stedelijk patriot
tisme. B. Gerlagh bespreekt 'Louis Splitgerber
(1806-1879) en zijn Atlas van Amsterdam 1842-
1879)'. Dit blijkt in kunsthistorisch opzicht de
belangrijkste bewaard gebleven verzameling in
haar soort te zijn. Vier maal publiceerde Splitger
ber een catalogus van zijn collectie, waardoor het
mogelijk is de groei en de veranderingen in inde
ling door de jaren heen te volgen.
'De Atlas Ottens. Een stadhouderlijke prent
collectie in het Rijksmuseum' is geschreven door
J.F. Heijbroek. Heel lang werd door onderzoekers
aangenomen dat de uitgever, Frangois Halma, ook
de samensteller van deze atlas was. Pas in 1991
kwam aan het licht dat de kaartuitgever Reinier
Ottens (1729-1793) de grote verzameling had bij
eengebracht. Van dezelfde auteur is het artikel
'De Atlas Amsterdam van het KOG' (Koninklijk
Oudheidkundig Genootschap), die dateert van
1877, en bestaat uit prenten, tekeningen, foto's en
allerlei efemeer drukwerk.
B. Bakker gaat in het artikel 'De "Atlas van
Amsterdam" en zijn encyclopedische wortels' in
op het ontstaan van de Beeldbank van het Stads
archief, dat nog steeds aan uitbreiding van de
collectie werkt.
TIC, Tijdschrift voor Industriële Cultuur (2013, 3)
gaat voor het grootste gedeelte over de coöperatie
'De Gentse Vooruit', opgericht in 1880. Coöpera
ties - bedoeld om de arbeiders te sieunen, te ver
maken en cultureel te verheffen - waren aan het
eind van de negentiende en het begin van de
twintigste eeuw erg belangrijk voor de opruk
kende socialistische beweging in België. Het
Feestlokaal van Vooruit was een van de volkshui
zen die het meest tot de verbeelding spreken. De
Vooruit begon met een broodbakkerij, daarna
kwam er een koffiehuis, een stoffen- en kleding
winkel, een bibliotheek en een feest- en verga-
Aanwinsten
27
