moeilijke combinatie omdat demografie en socio
logie zich moeilijk laten binden, terwijl boven
dien de relatie stad-platteland, sociale zorg en
onderwijsdeelname nog een plaats in dit hoofd
stuk moesten krijgen. Het is een niet geringe
prestatie van Jan Zwemer dat hij er in geslaagd is
aandacht te besteden aan al die elementen zonder
dat het geforceerd aandoet.
Het volgende thema zijn de politieke verhou
dingen die op drie niveaus worden behandeld:
lokaal, provinciaal en nationaal (althans binnen
een nationaal kader), en zo hoort het ook. Typisch
voor de geschiedenis van Zeeland is een apart
hoofdstuk over religie. In veel provinciale
geschiedenissen is dat wat ondergeschoven in het
thema cultuur, maar dat gaat voor Zeeland niet.
Hoe moetje anders die vele religieuze schakerin
gen en de verschuivingen in de tijd zichtbaar
maken? Het laatste thema dat aan de orde komt is
cultuur, zowel de hoge c (kunsten en wetenschap
pen) als de lage c (levensstijl).
IJkpunten en matrix
De delen van de Geschiedenis van Zeeland hebben
twee extra elementen die je in andere provinciale
geschiedenissen meestal niet vindt. Dat zijn de
ijkpunten en de matrix. Bij de ijkpunten, die om
de honderdvijftig jaar worden gelokaliseerd,
wordt de tijd stilgezet en wordt er zowel terug als
vooruit gekeken. Daarmee worden het mooie syn
theses waarbij de verschillende thema's met
elkaar in verband worden gebracht.
De matrix bestaat uit een rooster van aan
dachtspunten die idealiter in elk hoofdstuk terug
komen. Het zijn er zes: de natuur en de mens,
centrum en periferie, openheid en geslotenheid,
beeld en zelfbeeld, stad en platteland, arm en
rijk. De bedoeling was dat deze aandachtspunten
-je mag ze ook invalshoeken noemen - de
hoofdstukken zouden kleuren en ook de hoofd
stukken in de verschillende delen meer vergelijk
baar zouden maken. Ik vond dit van meet af aan
een geniale gedachte, maar helaas dachten veel
auteurs daar wat anders over. Dat is ook wel
begrijpelijk, want als je de grootste moeite hebt
om uit de archieven een sluitend verhaal te con
strueren, is het wel veel gevraagd om dit verhaal
ook nog eens op het procrustesbed van die matrix
te leggen. Toch komt een aantal punten van de
matrix er nog wel wat uit en dat is maar goed
ook, wantje kunt geen geschiedenis van een stad
of provincie meer schrijven zonder in te gaan op
beeld en zelfbeeld en op imago. Niettemin heeft
Paul Brusse helemaal aan het eind van het boek
die matrix nog maar even geëxpliciteerd. Eigen
lijk had dit niet gemoeten, die explicitering had
er vanzelf uit moeten komen, maar het is wel
goed dat hij dat alsnog gedaan heeft.
Geen zelfbeklag
Het kiezen voor de matrix als ordenend thema
blijft niettemin een gelukkige ingeving. Het kan
namelijk ook anders. De Geschiedenis van Noord-
Brabant is geschreven vanuit het perspectief van
eeuwenlange achterstelling. Noord-Brabant werd
als Generaliteitsland direct vanuit Den Haag
bestuurd. Dit leidde tot allerlei achterstelling: de
grondstoffen zoals turf werden geroofd, de beste
baantjes gingen naar mensen van buiten het
gewest en allerlei initiatieven werden gefnuikt.
Daarmee is de Geschiedenis van Noord-Bra
bant een beetje een pruilend boek geworden. Zelfs
de opkomst van een zo glorieus bedrijf als Philips
wordt op het conto geschreven van mensen van
buiten (de Philipsen kwamen immers uit Zalt-
bommel).
Ik vind dat een provinciale geschiedenis niet
moet zwelgen in zelfbeklag. Ook voor Zeeland
zou dat heel gemakkelijk hebben kunnen gebeu
ren: door de provincie af te schilderen als het
achtergebleven broertje van Holland. Maar dat is
gelukkig niet gebeurd. Er is juist veel aandacht
voor de initiatieven die er voor zorgden dat
tegenslag in voorspoed omsloeg. Deel 3 geeft
daarvan het duidelijkste voorbeeld; toen het
slecht ging met de steden, nam het platteland de
leidende rol over. Zulke observaties zijn heel wat
plezieriger om te lezen dan zo'n Calimero-insteek.
Eén hechte provincie
Op de bijeenkomst in 1996 in Orvelte, die over
provinciale geschiedenissen ging en die ik zo
even al noemde, heb ook ik een verhaal gehou
den. Ik denk niet dat de organisatoren van deze
bijeenkomst dat verhaal kennen, want anders
hadden ze me vast niet uitgenodigd. Dat verhaal
begint namelijk als volgt. "Ergens in de eenen
twintigste eeuw zullen de provincies in Neder
land ophouden te bestaan. Velen van ons zullen
54
Geschiedenis van Zeeland compleet
