Zeeland 23.4
Boekbesprekingen
Bert Altena, Machinist en wereldverbeteraar. Het
leven van A.J. Lansen 1847-1931. Uitg. Verloren,
Hilversum 2014. 272 pp., ISBN 978-90-8704-
473-2, 29,-
A.J. (Bram) Lansen (1847-1931) had als machinist
weinig scholing, maar manifesteerde zich als een
productief schrijver en dichter. Daarmee was hij
een van de weinige arbeiders in zijn tijd die leven
en tijd te boek stelde. Veel van zijn werk is
bewaard gebleven, waardoor biograaf Bert Altena
over bijzondere bronnen beschikte. Dat levert een
bijzonder boek op, dat helaas te lang en op veel
punten te gedetailleerd is geworden.
Bram Lansen werd geboren in Groede, verloor
al vroeg zijn ouders en groeide op bij familiele
den. Voor een jongen uit een arbeidersmilieu
geen goede start in het leven. De jonge Bram
werd machinist en ontwikkelde zich door zelfstu
die tot een denker, spreker en publicist die in zijn
lange leven zeer productief was. In 1879 richtte
hij in Vlissingen een van de eerste socialistenver
enigingen in Nederland op, was lid van de Soci
aal Democratische Bond van Domela Nieuwen-
huis en schreef in diens blad Recht voor allen.
De uit een protestants milieu afkomstige Lan
sen werd al jong vrijmetselaar, socialist, atheïst
en vond uiteindelijk (vanaf 1916) zijn 'bestem
ming' in vrijdenkersvereniging De Dageraad.
Door zijn activisme werd hij regelmatig ontslagen
waardoor hij met zijn gezin door heel Nederland
trok en zelfs aan de aanleg van het Panama
kanaal werkte. Omdat hij nooit lang op één plek
verbleef speelde hij nauwelijks een formele rol in
de organisaties waartoe hij zich aangetrokken
voelde. Volgens Altena verdedigde Lansen -
vooral in De Dageraad - een "religieus atheïsme",
waarbij hij religie zag als "wederkerig hulpbe
toon, kenmerk van de sociale mens die voor elke
socialistische samenleving nodig was".
Het denken en het leven van Lansen werden
beperkt door de maatschappelijke structuren, die
in de tweede helft van de negentiende en eerste
kwart van de twintigste eeuw arbeiders nauwe
lijks kansen tot intellectuele ontplooiing boden.
Hij was meer een 'uitlegger' dan een origineel
denker, die 'de hemel op aarde' zocht, door 'indi
viduele verheffing'. Dat klinkt wat zwaar, maar
Lansen schijnt - ondanks lange perioden van
armoede - een immer goed geluimd persoon te
zijn geweest en een enthousiasmerend spreker.
Dat zich soms langs grillige paden ontwikke
lende denken beschrijft de biograaf nauwgezet,
maar wel erg uitgebreid waardoor hij vaak in her
halingen vervalt. En ondanks de grote hoeveel
heid bronnen, veroorlooft Altena zich te veel zij
paden die de vaart uit het boek halen. Zo
beschrijft hij pagina's lang de wederwaardighe
den rond de ontwikkeling van het Panamakanaal,
maar daarbij komt Lansen slechts in enkele ali
nea's terug in de vorm van citaten uit enkele van
zijn brieven. Ook de geschiedenis van de vrijmet
selarij - op zich boeiend genoeg - krijgt wel erg
veel aandacht.
Ondanks al deze kanttekeningen is Machinist
en wereldverbeteraar een boeiend boek geworden.
Vermoeiend vind ik het laatste hoofdstuk,
waarin het dichtwerk van Lansen - dat overigens
nooit werd gebundeld - wordt geanalyseerd, 'ver
lucht' met grafieken over rijmschema's, thema's
etc. Altena concludeert dat dat werk "beduidend
boven het niveau van sinterklaasrijm uitstak".
Anderzijds schrijft hij over zijn beschouwing:
"Dit lijkt een overinterpretatie en misschien is dat
ook zo." Dat is het inderdaad. Het is weer de over
daad die schaadt.
Eric-Jan Weterings
Jan Zwemer, "Zijn open eenvoud was zijn grootste
charme." Jan van Walré de Bordes, inspirator en
oorlogsburgemeester te Middelburg. Uitgave Den
Boer/De Ruiter en De Drvkkery, Vlissingen/Middel-
burg 2014, 284 pp., geïllustreerd. ISBN 978-90-
79875-56-6, 19,90
Met een boek over Jan van Walré de Bordes heeft
Jan Zwemer aan zijn omvangrijk oeuvre een
nieuwe publicatie toegevoegd. Een genre waaraan
Boekbesprekingen
151
