Bijna vergeten.
Elize Baart (1854-1879)
Anne Johanna Wijn
De Goessche Courant brengt op woensdag 16
oktober 1879 treurig nieuws: "Maandag zijn te
Groningen plotseling overleden de heer B. Korte-
weg en zijn echtgenoote, mejuffrouw Elize Baart.
Des morgens vond men beiden dood te bed."1
Kranten door het hele land melden soortgelijke
berichten over de zelfmoord van het echtpaar Kor-
teweg. Het nieuws bereikt zelfs het buitenland.
Korteweg was een goede vriend van de onder soci
alisten geliefde en gehate Eduard Douwes Dekker,
beter bekend als Multatuli. Baart was schrijfster en
jarenlang leerlinge van de sociaal-feministe Mina
Krüseman. Door hun banden met deze grootheden
is de dubbele zelfmoord van de Kortewegs die
week groot nieuws.
Jeroen Brouwers plaatst in de biografische schets
'Twee verwoeste levens'2 Elize Baarts levensver
haal tegen de achtergrond van de vete tussen
Krüseman en Mulatuli.3 Brouwers laat in zijn
boekje veel waardevolle informatie over Baart
links liggen in zijn zoektocht naar de verhouding
tussen Krüseman en Multatuli. Elizes novelles
worden kort afgedaan als slecht en de inhoud
wordt nauwelijks aan een kritische analyse bloot
gesteld. In dit artikel staat juist Baarts werk en de
inhoud van haar standpunten centraal. Wie was
Elize Baart als feministisch activiste? Hoe zag
haar levensloop eruit? Wat was de inhoud van
Baarts publicaties en in hoeverre was die inhoud
feministisch/socialistisch te noemen?
Van wieg tot zelfmoord
Maria Elize Baart werd op 20 juni 1854 geboren
te Middelburg, als dochter van Kornelis Baart en
Wilhelmina Maria Beunke, beiden Zeeuwen. Ze
was de een na jongste dochter uit een gezin van
vier.4 Het gezin behoorde tot de middenstand;
weliswaar woonden zij in Middelburg, maar dat
was een van de kleinere en meer geïsoleerde stad
jes van Nederland. Daar was weliswaar sprake
van een cultureel leven onder de middenstanders,
maar dat was bescheiden en werd voornamelijk
verzorgd door de V.W. Deze vereniging was een
Bij beschikking van den Heer Kantonrechter
te Middelburg, dd. 7 Februari 1876, zijn op haar
verzoek en met toestemming van haren vader
KORNELIS BAART, koopman en winkelier te
Middelburg, aan zijne, dochter MARIA |ELIZE
BAARToud een en twintig jarendoor hand
lichting de rechten van meerder(arlg>
held toegekend, tot de geheele ontvangst, de uit
gave van, en de beschikking over hare inkomsten,
het drijven van handel, en het sluiten van
huurovereenkomsten met uitgevers van boekwer
ken, tooneelbestuurdors en met directiën van met
het tooneel in verband staande inrichtingen als
zoodanig".
De Griffier bij het Kantongerecht te
Middelburg,
J. ERMERINS.
Middelburgsche Courant12 februari 1876.
aftakking van de in Amsterdam opgerichte V.W.
- de naam is hoogstwaarschijnlijk afkomstig van
de initialen van de twee oprichters - die pleitte
voor een uitwisseling van kunst en wetenschap
met als doel "de deugd te beoefenen".5 De V.W.
opereerde in een sfeer van geheimzinnigheid
waar de aristocratie zich het liefst verre van
hield. Kornelis Baart was vanaf 1856 meerdere
malen voorzitter van de Middelburgse V.W., hij
schreef voor de jaarboekjes en was bijna dertig
jaar lang een van de meer actieve leden. Naast
zijn verrichtingen binnen de V.W. was hij ook op
politiek vlak een bewogen man. In 1864 zette hij
met een vriend de Nijverheidsvereeniging op, een
van de eerste coöperatieve arbeidersverenigin
gen. Baart hield zich vanaf 1879 nog uitsluitend
bezig met deze en andere ondernemingen binnen
de wereld van de vroege arbeidersbeweging.6 In
het boekje Een blik in de gemeenschappelijke
woning valt Baart voor het eerst in het openbaar
de bezittende klasse aan door fel in te gaan tegen
de door de gemeenteraad voortgezette belasting
op brood.7
Kornelis Baart liet zijn dochters een uitge
breide opleiding volgen, waaronder in verschei
dene vreemde talen.8 Dat hij zijn dochters aan-
Elize Baart
117
