"Quasi-vrouwelykheid"
Nu is uiteengezet waar Elize Baart haar literaire
motivatie uit putte, moet de inhoud van haar
werk worden belicht.
Koket. Gedrukt te Middelburg
by De Gebroeders Abrahams, 187419
Het boekje Koket begint met een beschrijving van
Amalia, een jong meisje van burgerlijke afkomst
dat zichzelf ontzettend mooi vindt en graag met
mannen flirt. Haar oudere vriendin Mina vindt
Amalia's ijdelheid verwerpelijk en stelt: "We
moesten op intellectueel gebied werkzaam kun
nen zyn, dan zou er in ons hoofd geen plaats
meer wezen voor intrigues en we zouden in staat
gesteld worden onze kinderen met verstand en
hart groot te brengen." "Ons bestaan is ook
ellendig! Wat is een leven zonder denken, onder
zoeken of begrypen, alléén met geloof?"20Bur
gervrouwen mochten enkel opzitten en mooi zijn.
Ze mochten niet deelnemen aan het publieke
leven, ze mochten niet sporten en ze moesten zich
schikken naar de wil van hun man.21
Als Amalia even verderop in het verhaal een
verhouding begint met de getrouwde heer Döring,
neemt diens vrouw Ernestine het woord. Zij ziet
zichzelf als jonge bruid, hopend op een mooie
toekomst met de man met wie ze moest trouwen.
Dat huwelijk laat haar uiteindelijk eenzaam ach
ter met enkel plichten en beroofd van alle keuze
vrijheid: "Wie geen vreemdeling in de grootste
mysterie van ons leven is, gevoelt dat er moed toe
behoort om afstand te doen van de liefde van den
man, voor wien wy alle lasten, alle leed, ons in
dit leven opgelegd, blymoedig hebben gedragen
en, o grootste slaverny, die de beschaving uit kon
denken, moeten blyven dragen, omdat de wet met
haar gewaande onfeilbaarheid ons dwingt hèm te
blyven volgen, die door duizend vernederingen
en hartgrievende woorden de liefde voor altyd uit
ons hart bande!"22
Als de buitenechtelijke verhouding uit de hand
loopt, gebiedt Mina Amalia om de stad te verlaten.
Amalia is boos en vraagt waarom het niet meneer
Döring is die moet vertrekken; hij heeft immers
de affaire in gang gezet. Mina antwoordt:
"Begryp goed Amalia dat de wereld een heer zoo
iets niet kwalyk neemt. Een man kan een bedrie
ger, een lasteraar, een ellendeling zyn en toch zal
hy nog zyn vrienden hebben! - Een vrouw daar
entegen moet, al behoort zy tot het zwakkere
geslacht, sterk zyn of ze wordt uit de maatschappy
gestooten. Dat zyn de zeden! En de wet? - Duldt
de vrouw als een noodzakelyk kwaad."23
Amalia was "vroolyk en schoon, dat was meer
dan voldoende in de wereld waarin zy door ryk-
dom en stand verkeerde".24 Haar raadgeefster
Mina vertelt haar over de onevenwichtigheid van
de wereld en hoe slecht het met de positie van de
vrouw is gesteld. De heer en mevrouw Döring
dienen als voorbeeld van een typisch huwelijk
zoals Mina het omschrijft. Er wordt gesproken
van "twee ongelukkige menschenkinderen, die
ofschoon door eed en wet verbonden toch zoo
'eenzaam' waren."25
Een Oude Jongejuffrouw. Gedrukt te Middel
burg by De Gebroeders Abrahams, 187426
De publicatie Een Oude Jongejuffrouw vertoont
wat betreft opbouw en boodschap veel overeen
komsten met Koket. De thema's van het huwelijk
dat de vrouw aan banden legt, de kennis die haar
onthouden wordt maar die zij nodig heeft om
zelfstandig de wereld in te kunnen, en de lastige
taak van het opvoeden van de 'verplichte' kinde
ren passeren ook in Een Oude Jongejuffrouw veel
vuldig de revue.
De heer Van Steenen laat bij zijn sterven vier
zoons en drie dochters achter. Slechts één zoon
wil voor zijn zusters zorgen en hij wordt door hen
aanbeden als hun reddende engel. Alleen zusje
Sophie gaat tegen hem in en spreekt haar eigen
zinnige gedachtes uit over de positie van de
vrouw: "'t Is waar, ik ben nog jong, maar ik heb
niet te vergeefs die dagelyksche marteling om je
anders te vertoonen dan je ben gadegeslagen: die
vriendelykheid, die voorkomendheid, die quasi-
vrouwelykheid." Even verderop: "En omdat wy
meisjes zyn worden onze vleugels geknot vóór dat
we ze uit kunnen slaan. Iedere vogel leert zyn
eten zoeken en wy zouden doodhongeren als ons
niet een stuk brood toegeworpen werd, door den
zelfden broêr, die ten koste van ons, zyn carrière
gemaakt heeft."27 Haar zusters spreken er schande
van dat Sophie niet wil meewerken in het huis
houden, maar altijd maar boeken leest en com
mentaar levert.
Als Sophie oud genoeg is, verlaat ze haar
broer en zussen en werkt zich als alleenstaande
vrouw een weg door de maatschappij. Ze ontmoet
een 'goede' man met wie zij trouwt en als hij twee
Elize Baart
121
