JONGEJUFFROUW
EEN OUDE
jaar later al sterft "kon hy het moêgestreden
hoofd zacht neêrleggen by de gedachte dat hy
geen vrouw en kind onverzorgd zou achterlaten,
daar Sophie door haar handelskennis in staat zou
zyn zonder behulp van vreemden zyn zaken
voort te zetten en uit te breiden".28
ELIZE BAART
(V.JOH RüKCXIHC VAM UK jSC'itUJKSTCH).
DE KIMOEDEJIS \BIIAH.VM*
1874.
425
a 209
989 334 7139
Uiteindelijk zakt zus Julie weg in eenzaam
heid, omdat zij afhankelijk is gebleven van haar
oudere broer. Ze betreurt het feit dat ze haar hele
leven niet het heft in eigen handen heeft geno
men: "Waarvoor was ze nu jaren lief, aardig,
mooi, geestig en gezellig geweest? Om uitgela
chen en bespot te worden als een oude jonge juf
frouw!"29 Als de broer - hij krijgt in het boek
geen andere aanduiding dan "broêr" - uiteinde
lijk Julies bijlage intrekt, belandt ze na omzwer
vingen in het armenhuis, waar ze na een lang en
treurig leven sterven zal: "O, kon ik duizend
moeders hier roepen om te zien hoe ellendig ik
sterf, ze zouden haar dochters, iets anders dan
onkunde, werkeloosheid, slaverny en moord
geven!"30 Sophie komt er net op tijd achter waar
ze Julie kan vinden en komt haar op haar laatste
moment bezoeken, samen met haar zoon. Zo
staan twee zussen tegenover elkaar. De een heeft
zich aangepast aan de conventies van het vrouw
zijn en eindigt een eenzame en arme dood. De
ander heeft gebroken met de verwachtingen die
aan haar gesteld werden en is op eigen benen
gaan staan. Zij leidt een lang en gelukkig leven,
want ondanks de vroegtijdige dood van haar man
voelt ze zich altijd sterk en onafhankelijk en dit
maakt haar vervuld en gelukkig.
Sophie weet het beste van twee werelden te
combineren: "Wat werden er aan dat sterfbed
oprechte tranen geweend, hoeveel oprechter
waren ze, dan die van menig andere weduwe, die
niet haar gestorven echtgenoot betreurt, maar
wel den kostwinner."31
Nietszeggend
Elize Baart had als feministisch schrijfster een
duidelijk doel: de lezer overtuigen van de nood
zaak verandering te brengen in de positie van de
vrouw. Ze werd in haar meningen gevormd door
Mina Krüseman en later Bastiaan Korteweg. Ook
van huis uit had ze, via haar vader, al de nodige
sociale bewogenheid meegekregen. In feite werd
Elize Baarts activisme dus voortgestuwd door
sterkere mensen om haar heen. De invloeden uit
haar omgeving zijn bijna letterlijk terug te vinden
in haar boeken. Zelfheeft zij niet heel veel toege
voegd aan de al bestaande roep om emancipatie.
Maakt dit haar een nietszeggend figuur in de
eerste feministische golf? Haar verhalen zijn niet
bijzonder goed, misschien soms zelfs slecht ge
schreven. Haar roep om anticonceptie was spraak
makend, maar zelfs die actie werd later door wei
nig historici opgemerkt. Ze is dus wellicht niets
zeggend voor het grote verhaal van het feminisme,
maar toch van belang omdat ze ons iets vertelt
over dat veelbewogen begin van de vrouweneman
cipatie. Ze was ten onrechte bijna vergeten.
Noten
Zie www.krantenbankzeeland.nl. Geraadpleegd op 23
december 2013.
J. Brouwers, 'Twee verwoeste levens. De levensloop en
de dubbelzelfmoord van Elize Baart en Bastiaan Korte
weg', De Nieuwe Engelbewaarder 5, uitg. Bas Lubberhui
zen, Amsterdam 1993, p. 5.
Brouwers, 'Twee verwoeste levens', achterzijde.
Ibidem, p. 6.
P.J. Meertens, 'Een Middelburgse burgerfamilie uit de
122
Elize Baart
