Napoleon en de Britse Schelde-expeditie van 1809 (I)
Tobias van Gent
In 2015 wordt op tal van plaatsen en bij diverse
gelegenheden stilgestaan bij het feit dat Napoleon
precies twee eeuwen geleden definitief van het
Europese toneel verdween. Zijn vijftien jaar
durende heerschappij, gekenmerkt door talloze
oorlogen, is immers van grote invloed geweest op
de loop van de geschiedenis. Dit geldt ook zonder
meer voor Zeeland. De Franse tijd (1795-1813)
markeerde het einde van de prominente positie die
het gewest in de wereldhandel had ingenomen.
Daarnaast werd het Zeeuwse grondgebied het
strijdtoneel van de Europese grote mogendheden.
Toen in de zomer van 1809 hier de omvangrijkste
Britse amfibische operatie uit de Napoleontische
oorlogen plaatsvond, waren dan ook kortstondig
alle Europese ogen op Zeeland gericht.
Hoewel Napoleon zich op dat moment op meer
dan duizend kilometer afstand in Oostenrijk
bevond, hield hij zich nadrukkelijk met de afweer
van de Britse invasie bezig. Uit zijn brievencorres-
pondentie blijkt dat de Franse keizer onophoudelijk
zijn ondergeschikten in Parijs en Antwerpen aan
vuurde en aanstuurde. Zijn bemoeienissen met de
strijd om de Schelde in de tweede helft van 1809
tonen dan ook het belang van de Britse Schelde-
expeditie aan.
Een tweede front op het continent
"Flessingue m'est indispensable pour mon port
d'Anvers" 1
In 1809 bevond Napoleon zich op het toppunt van
zijn macht. Nadat hij in diverse militaire campag
nes zijn meeste tegenstanders had verslagen,
heerste hij over het Europese continent. Alleen
Groot-Brittannië hield, beschermd door haar
superieure marine, nog stand. Dit land was Napo
leon dan ook een doorn in het oog. In 1806 lan
ceerde hij een economische blokkade, het zoge
noemde continentale stelsel, in de hoop Groot-
Brittannië op de knieën te krijgen. Ook had de
Franse keizer het idee om het eiland te veroveren
nooit uit zijn hoofd gezet. In zijn invasieplannen
speelde Antwerpen een cruciale rol. Hij bouwde
dan ook de havenstad in de loop van tijd uit tot
zijn belangrijkste marinebasis na Toulon. Vanuit
deze uitvalsbasis kon een Franse vloot binnen 24
uur Engeland bereiken.2
Om zijn veroverde gebieden onder controle te
houden, zette Napoleon zijn broers op verschil
lende Europese tronen. Zo werd Joseph koning
van Spanje, Jéröme koning van Westfalen en liet
hij zijn broer Louis (Lodewijk) in 1806 tot koning
van Holland kronen. Zij werden niet geacht hun
nieuwe onderdanen te dienen, maar vooral de
Franse belangen te behartigen. Napoleon ver
wachtte van de 'rijke' Hollanders niet alleen een
forse bijdrage aan zijn oorlogsinspanningen,
maar ook dat zij zich loyaal zouden houden aan
het continentale stelsel. Tot zijn grote woede ont
popte Lodewijk zich echter al snel niet zozeer als
een trouwe vazal van Frankrijk, maar had hij
juist veel aandacht voor de noden van zijn volk.
De koning van Holland voerde de voor zijn land
desastreuze economische maatregelen van zijn
broer met veel vertraging uit en stond op grote
schaal smokkelhandel met Groot-Brittannië toe.
Hij verzuimde ook de invoering van de dienst
plicht en de bouw van een grote vloot, waardoor
de Hollandse militaire inbreng in de veldtochten
van de keizer uiterst summier bleef. Het mag dan
ook geen verbazing wekken dat tegen 1809 de
verhouding tussen de broers op een dieptepunt
was aanbeland.3
Begin april 1809 brak de Vijfde Coalitieoorlog
tegen Frankrijk uit. Napoleon vertrok met zijn
Grande Armee naar het zuiden van Duitsland om
een veldtocht tegen de Oostenrijkers te beginnen.
Hij maakte zich er echter wel zorgen over dat de
Britten in zijn afwezigheid een aanval op het
Europese vasteland zouden ondernemen. Vanuit
Parijs liet hij op 12 april aan zijn broer Lodewijk
weten dat Oostenrijk de oorlog was begonnen. De
Franse keizer schreef met klem dat de Hollandse
koning, wilde hij zijn land kunnen verdedigen,
niet langer tijd kon verspillen met het op de been
brengen van een groot leger. Napoleon was het
geduld met zijn broer duidelijk aan het verliezen.
Twee maanden eerder had hij hem al gewaar
schuwd voor een mogelijke Britse invasie in de
Britse Schelde-expeditie 1809
1