Boekbesprekingen
Dorine van Hoogstraten, Bert de Vries, Monumen
ten van de Wederopbouw, Nederland 1940-1965:
opbouw en optimisme, NAi/010 uitgevers, Rotter
dam 2013, ISBN 978-94-6208-090-4. 34,50
Frans van Burkom, Yteke Spoelstra, Simone Ver-
maat (red.), Kunst van de wederopbouw, Nederland
1940-1965: experiment in opdracht, NAi/010 uit
gevers, Rotterdam 2013, ISBN 978-94-6208-091-
8. 34,50
Anita Blom (red.), Atlas van de wederopbouw,
Nederland 1940-1965: ontwerpen aan stad en
tand, NAi/010 uitgevers, Rotterdam 2013, ISBN
978-94-6208-92-8. 49,50
Deze omvangrijke publicatie, bestaande uit drie
bij elkaar horende delen, is een initiatief van de
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), zo
staat in de eenduidige introductie in elk van de
drie delen, en dat is goed merkbaar. Strikt geno
men wordt niet meer dan een rijk geïllustreerd
overzicht getoond van 187 door de rijksdienst
geselecteerde gebouwen uit de periode 1940-1965.
Die selectie kwam tot stand op basis van de
Monumentenwet 1988 en beoogt het grote publiek
kennis te laten nemen van de iconen uit deze
periode. Aan het eind van deel 1 laat Bert de
Vries, een van de auteurs en tevens seniorbe
leidsmedewerker van RCE en projectleider
Beschermingsprogramma wederopbouw, weten
hoe de keus gemaakt is. Namelijk op basis van
architectonische kwaliteit, illustratief voor de
stand van zaken in architectonische, steden
bouwkundige en kunstzinnige ontwikkeling van
die tijd en op grond van de mogelijkheid opgeno
men te worden op de nationale monumentenlijst.
Zeeland komt er in deze publicatie bekaaid
vanaf. We moeten het doen met welgeteld vijf
gebouwen: twee in Vlissingen (Zeevaartschool,
1953; Station NS, 1950), één in Philippine (Maria
Hemelvaartkerk, 1954), één in Zierikzee (de Zee-
landbrug, 1965) en één in Dreischor (de Pasveer-
sloot, 1960). Dat is toch opmerkelijk te noemen
voor een provincie waar de wederopbouw opgevat
in strikte zin, namelijk als herstel van oorlogs
schade, begonnen is. Gedurende de oorlog nog
wel, als enige plaats in Nederland. Voor Middel
burg werd in de zomer van 1940 in rap tempo een
wederopbouwplan gemaakt en goedgekeurd en
nog in datzelfde jaar werd de reconstructie van
het historisch centrum ter hand genomen. In
publicaties kreeg de door supervisor Piet Verhage
voorgestane traditionele baksteenarchitectuur
veel aandacht en ook veel kritiek. Toen er een
maal aan de uitvoering gewerkt werd van het
Basisplan voor Rotterdam (pas vanaf 1947)
merkte stadbouwmeester J.J.P. Oud in een artikel
in Bouw op dat Rotterdam geen Middelburg was.
In de oorlogsjaren en ook nog daarna was Mid
delburg het brandpunt van de aandacht. Dat is
enerzijds verklaarbaar vanwege het gebrek aan
andere bouwplannen en anderzijds in de opmer
kelijk snelle keus die van regeringswege gemaakt
werd voor een team van architecten van zeer
behoudende snit. Terwijl in de loop van de jaren
dertig de aanhangers van de moderne stijl steeds
meer aandacht vroegen en kregen. Zij hoopten
uiteraard dat bij herstel van schade toegebracht
door oorlogshandelingen er sprake van zou zijn
dat eigentijdse ideeën en nieuwe inzichten ver
werkt zouden worden. Dat bleek een misrekening.
Het monumentale karakter van de Middelburgse
binnenstad was daarbij een dankbaar alibi, maar
ook de gezwinde besluitvorming speelde een rol.
Er moest snel gehandeld worden en de ambtena
ren in Den Haag zagen geen heil in het aanstellen
van modernisten die onervaren waren en geneigd
tot oeverloze discussies over de te volgen koers.
Spoed was vereist. Duurzame ervaring met groot
schalige projecten en de veiligheid van een
geteste organisatie binnen reeds bestaande
bureaus werd als voordeel gezien voor het verge
ven van de opdrachten. Die bleven dus voorbe
houden aan de gevestigde namen die zich bedien
den van de zogenaamde Delftse School-stijl.
De RCE interpreteert de term wederopbouw
veel ruimer. Alles wat te maken heeft met de her
ontwikkeling van het land na de oorlog valt
eronder. In de architectuur zien we de definitieve
doorbraak van het modernisme gestalte krijgen.
Dat is wat men in deze publicatie onder de aan-
Boekbesprekingen
39
