grootouders en moet ooit toebehoord hebben aan
zijn overgrootmoeder, de dochter van een
gegoede landbouwer. Niemand uit de familie had
zich kunnen opwerken tot klein-landbouwer, als
dat 'technisch' al mogelijk zou zijn geweest:
zowel zijn vader als zijn grootvader waren rela
tief jong overleden. Wel had zijn vader, laat
getrouwd, kunnen sparen voor een eigen huis dat
in de vroege jaren 1870 enkele honderden meters
verderop voor hem was gebouwd.
Een heel andersoortige bron, waarop ik in dit
artikel als het ware voortborduur, wordt gevormd
door enkele passages in Het leven van den Wal-
cherschen boer gedurende de laatste twee eeuwen.
De auteur, de in 1847 geboren Grijpskerkse land
bouwer Adriaan Geschiere, schreef namelijk:
"Langzamerhand begonnen de arbeiders ieder een
stukje land, ja zelfs een bedrijfje te veroveren,
zoodat in de jaren vanaf 1790 bijna elke arbeider
een klein plaatsje met bouw- en weiland had,
zonder echter te kunnen constateeren, dat die
menschen het zooveel beter hadden. Het was alte-
maal armoede! Meestal moest het eten uit den
mond gespaard worden om schuld te betalen. Ik
herinner me nog uit mijn jeugd, dat er op de dor
pen overblijfsels van zulke bedrijfjes te zien
waren. Ook waren er buiten de dorpen veel van
die kleine bedrijfjes. In de buurt van Poppen-
damme, gemeente Grijpskerke, waren dat er drie:
één van Bimmel, één van Heintje Suiker en één
van A. de Priester... Het zal zoowat tusschen de
jaren 1790 en 1800 of iets later geweest zijn, dat
er op heel Grijpskerke maar één arbeider was, die
geen land had. Elk had een stukje land. Velen ook
één of twee koetjes en een schuurtje."6
Gegevens landaankoop
In het geval van Grijpskerke en zeker ten aanzien
van het afgelegen Poppendamme ontbreekt elke
relatie met de stedelijke economie: van daaruit
kon men niet 'leuren' in Middelburg met melk of
groenten. Of was er misschien op heel Walcheren
veel land te koop vanwege de neergang van de
handelssteden in de Bataafs-Franse tijd? Inder
daad was het aanbod groot. Wie op de website
Zeeuwen Gezocht de landtransacties - ze zijn er
geregistreerd voor Walcheren, Tholen c.s. en
Noord-Beveland - oproept, ziet er 1.142 verschij
nen voor de jaren 1770, 1.352 voor de jaren 1780
en maar liefst 1.638 voor de jaren 1790, terwijl de
Het paeremes van
Jacob Zwemer
(1836-1888), land
arbeider te Seroos-
kerke en Oostka-
pelle. Foto Frans
Dingemans.
periode 1800-1805 goed is voor 1.093 transacties.
Die van 1806 en later ontbreken. Naast die van
"land" zijn er nog transacties te vinden van
"zaailand" (akkerland) en van weiland.
De toename van de transacties met circa der
tig procent ten opzichte van de vorige decennia
lijkt in Walcheren te beginnen in het revolutie
jaar 1789. Volgende topjaren zijn 1795, dat van de
Franse inval, 1798 waarin twee staatsgrepen vie
len, en 1800. Op Tholen was alleen 1791 een uit
zonderlijk jaar qua landverkopen, maar de trend
van de Walcherse verkopen lijkt er ook aanwezig:
een vroege stijging en een latere die in of al voor
1800 over het hoogtepunt heen is. De aantallen
transacties voor weiland op Tholen zijn klein, die
op Walcheren geven uitschieters aan in 1794,
1797 en 1802, maar minder opvallend dan bij de
aankopen van akkerland. Hierna volgen we
hoofdzakelijk de aankoopgegevens voor Walche
ren, mede in verband met de citaten van
Geschiere.
Landaankopen
101
