Boekbesprekingen
Martin van den Broeke, 'Het pryeel van Zeeland'.
Buitenplaatsen op Walcheren 1600-1820. Uitgeve
rij Verloren, Hilversum 2016, ISBN 978-90-8704
592-0, gebonden, 518 pagina's. Prijs 49,-
Af en toe overkomt het je: je leest een boek dat
ervoor zorgt dat alles wat je over een onderwerp
meende te weten in een nieuw en tegelijk heel
logisch verband komt te staan, dat veel vragen
die je had, plotseling van een plausibel antwoord
voorziet en waaruit je ook nog heel veel nieuws
opsteekt...
Zo'n boek is 'Het pryeel van Zeeland', het
proefschrift waarop Martin van den Broeke
onlangs promoveerde en waarvan uitgeverij Ver
loren meteen een kloeke handelseditie heeft doen
verschijnen. In dit boek wordt de 'buitenplaats
cultuur' op het eiland Walcheren in de periode
van 1600 tot 1820 uitgebreid beschreven. Dit
gebeurt op een zeer gestructureerde wijze, in een
vernieuwend analysemodel en met een haast
overstelpende hoeveelheid historisch bewijsmate
riaal betreffende de talrijke buitenverblijven die
Walcheren ooit rijk was en die vanaf de laatste
decennia van de achttiende eeuw in hoog tempo
weer verdwenen.
Slechts een handvol buitenplaatsen is heden
nog duidelijk zichtbaar als element in het land
schap aanwezig en van een aantal andere zijn
voor een opmerkzaam beschouwer nog de sporen
terug te vinden. Maar verreweg de meeste zijn nu
ter plaatse totaal spoorloos. Mede daarom is het
een enorme prestatie van Van den Broeke dat hij,
met behulp van gedurende twee decennia onver
moeibaar speuren in archieven, literatuur en
andere bronnen vergaard feitenmateriaal, veel
buitenverblijven in zijn boek weer tot leven weet
te wekken. Het geheel mag daarmee voor de
geschiedschrijving van Walcheren een schatka
mer genoemd worden en tegelijk door zijn ver
nieuwende aanpak voor de studie van de buiten
plaatscultuur in andere gebieden een voorbeeld.
Van den Broeke presenteert, het is al gezegd,
zijn bevindingen en conclusies op uiterst gestruc
tureerde wijze. Hij verdeelt het besproken tijdperk
in vier perioden, met elk een duidelijke titel: Ont
staan (1600-1670), Expansie (1670-1720), Ver
fraaiing (1720-1770) en Neergang (1770-1820).
Omdat hij de buitenplaatscultuur beschouwt als
een onderdeel van het proces van verstedelijking,
is zijn keuze voor Walcheren een logische: hier
lagen de belangrijkste steden van Zeeland op
relatief korte afstand van elkaar en hier ontwik
kelden zich daardoor ook de meeste buitenverblij
ven (midden achttiende eeuw telde het eiland er
meer dan honderddertig!). Bovendien meldt hij
als onderzoeker hier ook voldoende bronnen voor
het gehele tijdperk tot zijn beschikking te hebben.
Dit laatste is meteen al een opsteker voor een
in de Zeeuwse historie geïnteresseerd lezer,
gewend als die is te denken dat archiefonderzoek
op het eiland vooral door de oorlogsverwoestin
gen in Vlissingen in 1809 en in Middelburg in
1940 altijd ernstig bemoeilijkt wordt. Bij lezing
blijkt er nog veel in de archieven te halen;
belangrijk zijn in dit verband onder meer de
diverse belastingarchivalia (zoals de vaak ver
melde 'overlopers' ten behoeve van de polderbe
lasting) en de talrijke bewaard gebleven boedel
beschrijvingen. Door de vele, soms op zichzelf
kleine aanwijzingen in de schriftelijke bronnen te
combineren met de details op de oude landkaar
ten, met het bewaard gebleven beeldmateriaal
(onder meer in het prentwerk Speculum Zelandiae
en in de Nieuwe Cronyk van Zeeland) en met
allerlei observaties van eerdere auteurs, slaagt
Van den Broeke er steeds weer in verschijnselen
goed te beschrijven en vervolgens te duiden. De
literatuurlijst achter in het boek is lang en telt
naar schatting zeker 400 titels. Hiervan zijn er
overigens niet minder dan 16 van zijn eigen
hand, waaruit blijkt dat hij gedurende zijn speur
tocht vóór dit 'magnum opus' ook al deelstudies
het licht deed zien.
Elk van de vier genoemde perioden krijgt in
het boek een hoofdstuk, en steeds wordt daarin
het eiland in drie zones verdeeld die achtereen
volgens worden behandeld; allereerst de zone
langs de buitensingels van de steden, daarna de
'stadsrandzone', die tot enkele kilometers buiten
134
B o e k b espreki n g e
