tracten net zo waterdicht zijn als de schepen
waarin de goederen werden vervoerd.
Noten
1. Een van de grootste importeurs van verfstoffen was
Pierre de Moucheron, die Frankrijk (Boissy de Chartes)
was ontvlucht en in Middelburg met Ysabelle Anthonisdr.
was getrouwd. Bron: Stadsarchief Antwerpen, Pk. 1502,
Vlaamse Stam 1968, p. 8296.
2. Gordon Phillips, Seven centuries of light: the Tallow
Chandlers Company, Granta Editions 1999, p. 211: "The
misterie, arte way and meanes of making of hard soape',
generally called Venice, Marseilles or Castile, remained a
mystery and the products foreign luxuries."
3. Twee studies die in verband met de afsluiting van de
Schelde niet onvermeld mogen blijven zijn: George
Ramsay, George Daniel, The queen's merchants and the
revolt of the Netherlands, Manchester 1986; Victor
Enthoven, Zeeland en de opkomst van de Republiek,
Handel en strijd in de Scheldedelta, c. 1550-1621, proef
schrift, Leiden 1996.
4. Edward Wyndham Hulme, 'The early history of the
English patent system', in: Select Essays in Anglo-Ame
rican Legal History, by various authors, compiled and
edited by a committee of the Association of American
Law Schools, in three volumes, Boston 1909, vol. 3, p.
53 e.v. Hierin is te lezen dat de benodigde grondstoffen
voor de zeepproductie uit Antwerpen kwamen, maar ook
hoe koningin Elisabeth een kapitein, Gerard Honricke,
overhaalde "the true and perfect art of making saltpe
tre", nodig voor de zeepproductie, in Engeland bekend te
maken. Hij zou hiervoor 300 ontvangen.
5. Verslagen omtrent 's Rijks oude archieven, 1907,
's-Gravenhage 1908. Afschrift in nr. 149. N.B. Hieronder
staat aangetekend dat de stad Zierikzee de heerlijkheid
Oudekerke op 16 november 1566 voor 23 duizend caro-
lusguldens heeft gekocht, dat dezelfde de heerlijkheid
Capelle op 18 november 1566 voor 1.020 carolusguldens
heeft gekocht en dat Pauwels van Hertsbeke zich op 21
november 1566 voor de betaling der koopsommen heeft
borg gesteld.
6. Verslagen omtrent 's Rijks oude archieven, 1907, 's-Gra-
venhage 1908. Afschrift in nr. 124 t/m 136. Zie ook
Wagenaar, Volume 10, pp. 524-525.
7. Verslagen omtrent 's Rijks oude archieven, 1907, 's-Gra-
venhage 1908. Afschrift in nr. 124, 17 mei 1567.
8. Guido Marnef, Antwerpen in de tijd van de Reformatie.
Ondergronds protestantisme in een handelsmetropool
1550-1577, Amsterdam/Antwerpen 1996. Zie ook:
www.dbnl.org/tekst/marn002antw01_01/colofon.
htmMarnef, 1996, p. 134: Clara van Hertsbeke bezat 51
duizend gulden en behoorde tot de hoogste klasse.
9. Dit vonnis bevindt zich in het archief van Antwerpen,
A.R.A. Br. Rek. 111f 20, en is tevens integraal opgenomen
in Beenakker, 1971, Bijlage II, p. 163.
10. Kroniek van Antwerpen, p. 218: "Jan Charlier met sijne
huys vrouwe Isabella de Cordes, dochter van Arnaut de
Cordes van Valenchijn". Zie ook: Conseil des Toubles 21,
Archives Générales du Royaume, Brussel, Rekenkamer nr.
18.312, f° 1v°2.
11. Dit vonnis bevindt zich in het archief van Antwerpen,
A.R.A. Br. Rek. 111f 20, en is tevens integraal opgenomen
in: A.J.M. Beenakker, Breda in de eerste storm van de
opstand, van ketterij tot beeldenstorm, 1545-1569 (bij
lage II, p. 163, proefschrift Leiden), Tilburg 1971.
12. Peter Arnade, Beggars, iconoclasts and civic patriots: the
political culture of the Dutch revolt, New York 2008, p.
147.
13. Meer over de brekers is te lezen in Scheerder 1978, pp.
40-42, en in Van Roosbroeck 1930, pp. 35-36. Daarnaast
zijn er bijzonderheden te vinden in het Registre des con-
damnés et bannis (Algemeen Rijksarchief, Rekenkamer,
Register 111). Op fol. 8v is de veroordeling van Lucas de
Hailly te vinden, op fol. 9v de veroordeling van Fleurquin
en SaintVaast.
14. Enthoven 1996, p. 97 e.v.
15. Enthoven heeft in zijn dissertatie (1996) uitvoerig
onderzoek naar deze brieven verricht.
16. Enthoven 1996, p. 97 e.v.
17. In het kohier van de 200ste penning van Veere van 1596
staat het Veerse huis Het Lammetje op naam van Jan-
neken Somer, weduwe van Daniel de Pottere. Janneke
wordt in 1594 nog als eigenaar vermeld (ASV, inv.nr.
1419, en ministerie van Volkshuisvesting, Bouwhistori
sche aantekening, De Schotse Huizen Het Lammeken en
In den Struys, p. 11).
18. Enthoven 1996, p. 97.
19. Parker 1979, p. 121: "The Dutch colonies of refugees in
England provided an ideal market for the prizes taken by
the Beggars, and they soon became centers of a highly
efficient distribution network." Zie ook Ramsay 1986, p.
169, en Enthoven 1996, p. 59.
20. Veel over Cornelis de Hooghe is te lezen in: Jakob Smit
(1879-1947), 'De aanslag van Cornelis de Hooghe op de
veiligheid van den Staat 1583', in: Bijdragen voorVader-
landsche Geschiedenis en Oudheidkunde, verzameld en
uitgegeven door N. Japikse, 1939, p. 73 e.v.
21. Nationaal Archief, Den Haag, Sententiën van het Hof
1576-1577, nr. 164. Een uittreksel ervan is te vinden op
www.historici.nl, onder nr. 1331 (13 december 2014).
