Boekbesprekingen
Johannes Goedaert 1617-1668. Fijnschilder en
entomoloog. Samengesteld door Kees Beaart, met
medewerking van Pau Heerschap, Johannes Her
man Buma, Fred G. Meijer, Frans Laurentius en
Chris Teulings. Uitgave: redactie Nehalennia z.p.,
2016, 182 pp., geheel in kleur geïllustreerd. ISBN
978-90-805985-6-0. Prijs 17,50
"Johannes Goedaert 1617-1668. Fijnschilder en
entomoloog." Dat is alles wat er op het boek staat,
er is geen auteur en dat is niet alleen merkwaar
dig maar ook niet zo handig is als men boeken op
auteur wil rangschikken. Eerst binnenin staat
"samengesteld door Kees Beaart"; dat is de initia
tiefnemer van de Goedaert-tentoonstelling die op
19 november 2016 werd geopend in het Zeeuws
Museum te Middelburg. Het blijkt dat we te
maken hebben met een mooi uitgevoerd boekje
dat bestaat uit bijdragen van diverse auteurs met
Kees Beaart als initiatiefnemer en stimulerende
kracht. Na een inleiding door Pau Heerschap
(zonder vermelding wie dit is) volgt een gedicht
van de voormalige Middelburgse stadsdichter J.H.
Buma over Goedaert, maar opgedragen aan Kees
Beaart. Daarna volgt het eigenlijke werk dat uit
zeven hoofdstukken bestaat. Dat begint met een
schets van Kees Beaart over Johannes Goedaert
"in de lijst van zijn tijd". Een tijd die gedeeltelijk
nog in de Tachtigjarige Oorlog valt en waarin
grote geesten grote onzin konden debiteren door
slechts oude teksten te reproduceren. Zelf onder
zoek doen was niet gebruikelijk en al helemaal
niet aan insecten. Maar uitgerekend dat is wat
Goedaert deed. Hier leren we ook dat hij opgeleid
werd tot fijnschilder en dat zijn beroemde ento
mologische werk Metamorphosis Naturalis uit
1660 stamt en niet uit 1662 zoals algemeen wordt
gesteld.
Daarna bespreekt de kunsthistoricus Fred G.
Meijer Goedaert als tekenaar en schilder. Dan
blijken er slechts acht landschapstekeningen, drie
bloemstillevens en vijf landschappen in olieverf
te zijn overgebleven, die hier alle paginagroot
worden afgebeeld en besproken. De kunsthande
laar Frans Laurentius doet in enkele pagina's ver
slag van zijn onderzoek naar het papier waarop
de diverse delen van de Metamorphosis zijn
gedrukt. Dit vooral aan de hand van watermerken
in het papier. De aard van het papier van Goed-
aerts boek blijkt informatie te geven over het
werk van de verschillende uitgevers en ook over
de vraag of er voor de verschillende edities
opnieuw afdrukken van de illustraties werden
gemaakt. Maar waarom zijn die watermerken er
eigenlijk, en door wie werden ze aangebracht?
Goedaert was als fijnschilder lid van het Sint
Lucasgilde en de penningkundige Chris Teulings
behandelt de vraag welk nummer er op zijn gilde-
penning stond. Hoewel blijkt dat deze vraag niet
beantwoord kan worden levert dit toch een boei
ende numismatische bijdrage op. Er is een uitge
breide beschrijving van het Sint Lucasgilde. De
boekdrukkers, boekbinders en boekverkopers
maakten zich in de loop van de zeventiende eeuw
van dit gilde los om zich, evenals in die tijd in
Amsterdam, in een zelfstandig gilde te verenigen.
Van pagina 51 tot 74 behandelt Kees Beaart de
entomoloog Goedaert, zijn manier van werken en
zijn driedelige werk Metamorphosis Naturalis
waarin voor het eerst de gedaanteverwisseling
van insecten wordt gepresenteerd. Via letterlijk
uit Metamorphosis overgenomen en dus niet her
taalde teksten wordt nogmaals benadrukt dat het
hierbij om origineel eigen werk gaat en niet om
gekopieerde informatie. Die originele teksten blij
ken inderdaad nog goed te begrijpen. Door bij
voorbeeld rupsen op te kweken tot vlinders ont
dekte Goedaert de metamorfose der insecten.
Dankzij zijn grote tekenvaardigheid kon hij de
verschillende stadia fraai op ware grootte afbeel
den. Een aantal voorbeelden daarvan wordt in het
boekje getoond en in detail besproken. Daaronder
voor het eerst ook een afbeelding van een uitge-
kweekte sluipwesp, waarvan Goedaert de beteke
nis echter niet begreep.
Van Metamorphosis Naturalis zijn tussen
1660 en 1669 drie delen verschenen die door
Goedaerts vriend de predikant Johannes de Mey
vertaald zijn in het Latijn en in het Frans. Van
het eerste deel zijn zelfs drie drukken versche-
32
B o e k b espreki n g e
