De foto's en de tekst vertellen het verhaal van de
modernisering van Goes, een ontwikkeling die in
zekere zin illustratief is voor die van alle steden
in Nederland. Amsterdam beleefde in deze tijd
zijn tweede Gouden Eeuw. De stad brak buiten
haar zeventiende-eeuwse vesten en nieuwe wij
ken, zoals de Pijp, werden in snel tempo aange
legd. De bouw van een immens groot spoorweg
station en het imposante Rijksmuseum gaven de
stad allure. De aanleg van het Noordzeekanaal
leidde tot een opleving van de economie. De
bevolkingsaanwas was gigantisch. In Goes was
de modernisering minder spectaculair. De bevol
kingsgroei bleef bescheiden en pas na de Eerste
Wereldoorlog werden ten zuiden en ten oosten
van de stad nieuwe wijken aangelegd. De vesten
waren toen al deels gedempt. De economie veran
derde nauwelijks van karakter. In Goes kwam
geen industrie van de grond. Het stadje bleef,
zeker in vergelijking met veel andere steden, een
"schamele landstede", en behield zijn agrarisch-
stedelijk karakter. Winkeltjes en ambachtelijke
nijverheid bleven als vanouds de kurken waarop
de economie dreef. Als er al veranderingen
waren, voltrokken die zich geleidelijk en ik vraag
me af of de Goesenaren er toen veel van hebben
gemerkt. Dat het straatbeeld is veranderd, zal
echter geen mens ontkennen en de door Schmid
uitgekozen foto's laten dit duidelijk zien.
Het zijn de vele afbeeldingen het boek aan
trekkelijk maken. Over de tekst ben ik wat minder
tevreden. Hoewel er een helder en vlot leesbaar
verhaal wordt gepresenteerd, is te merken dat de
auteur geen historicus is. Niet alleen wordt de
tekst in bepaalde hoofdstukken ontsierd door
onvolkomenheden, af en toe bevat het verhaal
ook feitelijke onjuistheden.
Dat een stadje als Goes in deze periode "revo
lutionaire veranderingen" onderging, zoals de
schrijver in het voorwoord betoogt, is onjuist. Het
veranderingsproces was daarvoor te traag en het
karakter van de stad veranderde niet wezenlijk.
Hoewel annotatie in een boek als dit onnodig is,
had ik wel graag een bronvermelding gezien, niet
alleen omdat er over deze periode talrijke publi
caties zijn verschenen, maar ook en vooral om de
auteur en zijn lezers te beschermen tegen de soms
storende fouten die het werk bevat. Zo had de
kinderwet van de liberaal Van Houten nauwelijks
invloed op de situatie in Goes. Voor de vele
dienstboden en jeugdige thuiswerkers die het
stadje kende, zoals de erwtenlezers, had de wet
geen enkele betekenis. Hun werkzaamheden vie
len namelijk niet onder deze wet.
Dat de armenzorg "geheel op particulier initi
atief" berustte, zoals Schmid beweert, is onzin.
De algemene armbesturen, gesubsidieerd uit de
gemeentekas, en de kerkelijke instellingen van
weldadigheid namen het leeuwendeel van de zorg
voor hun rekening. De ondersteuning van de vele
particuliere verenigingen was in vergelijking
daarmee slechts marginaal. Dit had de auteur
moeten weten als hij zich wat meer had verdiept
in de vakliteratuur.
Ten slotte nog een kritische kanttekening bij
de afbeeldingen. Hoewel de meeste foto's helder
en functioneel zijn, had ik er graag wat nadere
informatie bij gewild. Wie was de maker? Uit
welk jaar dateren ze precies? Waarom werden ze
genomen? In opdracht van iemand en zo ja, wie?
De beantwoording van dit soort vragen is essen
tieel als men de betrouwbaarheid en representati
viteit van dit historische bronnenmateriaal wil
onderzoeken.
Deze kritische opmerkingen nemen niet weg
dat het een mooi fotoboek is geworden met een
leuk, lopend verhaal. Een verhaal dat vele men
sen, in en buiten de stad, ongetwijfeld zal aan
spreken. Een boek dat alleen al daarom de moeite
van het aanschaffen waard is.
Albert L. Kort
studeerde geschiedenis, is werkzaam in het voortgezet
onderwijs
38
B o e k b esprek i n g en
