De Rondgangers
de verdwenen
volkscultuur rond
colporteur*, zwervers
en kansspclcrs
in de Zeeuwse delta,
Vlaanderen, Brahaiu
cn zuidelijker
Phons Bakx, De Rondgangers - de verdwenen
volkscultuur rond colporteurs, zwervers en kans
spelers - in de Zeeuwse delta, Vlaanderen, Brabant
en zuidelijker, Stichting Antropodium, Middelburg
2017, 378 blz, geïllustreerd. Prijs 25,- excl. por
tokosten. Te bestellen bij de auteur: phonsbakx@
antropodium.tweakdsl.nl
Het zijn mensen die nog steeds tot de verbeelding
spreken, mensen die aan de zelfkant van de
'geordende' maatschappij leefden. 'Varende luy-
den' werden ze genoemd door de Nederlandse his
toricus D.Th. Enklaar, die in 1937 een aparte stu
die wijdde aan deze groep mensen voor wie tot
dan toe nauwelijks belangstelling bestond in de
geschiedschrijving. Zonder vaste woon- of ver
blijfplaats trokken ze het land door: te voet, op
een fiets of achter een hondenkar, voortdurend op
zoek naar klanten voor hun negotie. Ze brachten
de meest verschillende waren aan de man en ver
spreidden de laatste nieuwtjes. Eens waren ze met
velen: alleen al in België liepen er aan de voor
avond van de Eerste Wereldoorlog zo'n dertien
duizend van rond, en dat in een periode waarin
hun aantal reeds fors was gedaald. Over deze
bonte stoet van venters, leurders en kramers is
niet zo veel bekend. Omdat de schriftelijke bron
nen te weinig informatie geven, is een onderzoe
ker bijna automatisch aangewezen op de monde
linge overlevering, het ongestolde en daardoor
niet altijd even betrouwbare geheugen van de
mensheid. Niet voor niets is de studie van Phons
Bakx dan ook voor een belangrijk deel samenge
steld op basis van 'oral history', hier en daar aan
gevuld met en ondersteund door schriftelijke
bronnen.
Bakx trakteert de lezer op een overstelpende
hoeveelheid 'sappige' anekdotes, waarin de perso
nen die hij van nabij observeert en vervolgens
beschrijft, tot leven worden gebracht. Wie smult
er niet van het verhaal over Wullempje de Bart
uit Hoedekenskerke, die met een houten venter-
kist op zijn rug het dorp rondging? In de onderste
lade van de kist bevond zich achterin een klein
laadje, dat door Wullempje 't vieze schuufje' werd
genoemd. Lange tijd wisten de mensen niet wat
erin zat of ze durfden het hun kinderen niet te
vertellen. Pas jaren later kwam uit dat Wullempje
er condooms in had opgeborgen, die hij enkel
onder zijn meest vertrouwde klanten verhandelde.
De rondgangers werden gedoogd, vertrouwd
werden ze echter zelden. Soms kwam de overheid
met een regelrecht verbod, bijvoorbeeld indien de
belangen van de gilden of die van de reguliere
handel op het spel stonden. Meer dan eens kwa
men de leurders in aanvaring met de gezeten bur
gerij en de handhavers van de openbare orde.
Veldwachter Van Almkerk uit Schore kon daar
over meepraten. Toen hij in 1937 de Middelburger
110
B o e k b espreki n g e
