Zeeland 26.3
5
Roel Zijlmans, Troebele betrekkingen: grens-,
scheepvaart- en waterstaatskwesties in de Neder
landen tot 1800. 688 pp., paperback/softback.
ISBN 9789087046378. Uitg. Verloren b.v., Hilver
sum 2017. Prijs 49,-.
De publicatie Troebele betrekkingen betreft de
publieksversie van een proefschrift ter verkrij
ging van de graad van doctor in het jaar 2016.
Het is een kloek leesboek, sober uitgevoerd, met
zes schetsmatige kaarten en slechts 1 foto (in bij
lage 7): het resultaat van gedegen bronnenonder
zoek door de auteur, die tijdens zijn werkzame
leven plaatsvervangend hoofd Internationaal
Waterbeleid bij de Hoofddirectie van de Water
staat was, als zodanig nauw betrokken bij de
waterverdragen tussen Nederland en België.
Aan de orde komt de grensvorming tussen de
Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden, van de
Romeinse Tijd tot aan de 19e eeuw. Onderdeel
daarvan zijn bilaterale scheepvaart- en water
staatskwesties. In tegenstelling tot veel eerdere
publicaties, worden deze kwesties multidiscipli
nair behandeld; vanuit de politieke geschiedenis,
de rechtsgeschiedenis en de waterbouwkunde.
Zijlmans besteedt aandacht aan de grote
maar vrij onbekende strategische kanaalverbin
dingen en rivierverleggingen, die de Zuidelijke
Nederlanden economisch en militair overwicht
moesten verschaffen op het 'Noorden'. Doorlo
pend richtpunt is de rechtsgeschiedenis van de
doorvaart op grensoverschrijdende rivieren,
zoals de Schelde. De 'sluiting' van deze rivier
gedurende de Tachtigjarige Oorlog en de periode
daarna brengt hij tot reële proporties terug. Ook
prikt hij mythes door over het rivierenrecht. Het
naschrift behandelt de argumentatie over het
Schelderegime, speciaal de vermeende verplich
ting om de Westerschelde steeds aan te passen
aan ontwikkelingen van de scheepvaart. Zoals
van een dergelijk werk mag worden verwacht,
zijn er de nodige bijlagen en is er een omvang
rijke lijst van geraadpleegde archieven, bronnen
verzamelingen en literatuur. Het boek is geen
lectuur voor op het nachtkastje. Zijlmans biedt
op elke pagina weer een overstelpende hoeveel
heid informatie: buitengewoon interessant maar
voor de gemiddeld lezer wellicht iets te veel van
het goede. Er wordt veel geciteerd uit de bron
nen: oude annalen, klassieke werken, keuren,
nota's en verdragsteksten. Toch is het geen saai
boek, ondanks de droge stof weet Zijlmans te
boeien. De in de materie geïnteresseerde lezer
wordt nieuwsgierig gehouden naar het vervolg;
bij wijze van spreken telkens uitgenodigd om
verder te lezen. Hij schuwt de eigen mening over
bepaalde onderwerpen niet. Het werk is chrono
logisch opgebouwd en zit logisch en goed geor
dend in elkaar.
Na een inleiding en verantwoording, waarin
onder andere het onderzoeksveld, de onderzoeks
vragen en het doel van de onderzoek worden
afgebakend, volgen zes hoofdstukken. Deze
hoofdstukken behandelen opvolgende, elkaar
soms overlappende episoden van de bilaterale
betrekkingen vóór 1800. Ze gaan over afzonder
lijke historische onderwerpen, die te maken heb
ben met één of meer van de gekozen thema's: (1)
het streven naar historische of veilige grenzen,
(2) de aanleg van strategische waterwerken, en
(3) de theorie en praktijk van het rivierenrecht
en de mythes daarover. Elk hoofdstuk is opge
bouwd uit drie delen: een inleiding, een aantal
paragrafen waarin dieper op diverse facetten van
de materie wordt ingegaan en een besluit. Door
dat voor deze opbouw is gekozen, blijft het boek
te behappen. In de inleiding maakt Zijlmans ons
deelgenoot van wat hij in het komende hoofdstuk
gaat bespreken, wat hij wil aantonen en aan de
hand waarvan. In het besluit wordt het voor
gaande samengevat aan de hand van de gekozen
thema's.
In het hoofdstuk (Waterstaat) van het Delta
gebied in de Romeinse tijd wordt nagegaan waar
de historische grens tussen Noord-Gallië (Gallica
Belgica) en Neder-Germanië (Germania Inferior)
kan hebben gelegen. Bijzondere aandacht gaat uit
naar enkele grote waterwerken zoals de dam en
het kanaal van Drusus en het kanaal van Cor-
bulo. Tevens wordt het Romeinse rivierenrecht
Boekbesprekingen
