nader in. Ronde burchten die in de 13e eeuw zijn
gebouwd, blijken volgens professor Hans Janssen
vrijwel zonder uitzondering gebouwd door de
landsheren van grote feodale territoria, hun
familieleden of leden van hoge adel. Helaas is de
genealogie van de vroege heren van Zaamslag
niet voldoende bekend om dit beeld te toetsen.
Zowel de ronde burcht van Zaamslag als de dwin-
gel maken dat het kasteel de Torenberg nationaal
sterk ondergewaardeerd is en terecht vraagt Len-
sen veel meer aandacht voor dit verdwenen slot.
Het laatste middeleeuwse gebouwencomplex
dat Lensen beschrijft is het hospitaal van Zaam-
slag. Het is onduidelijk wie dit hospitaal heeft
gesticht: de heer van Zaamslag, de Tempeliers of
de Hospitaalorde zelf. Volgens de kaart van
Horenbault stond het hospitaal op enkele honder
den meters van het dorp, aan de Weststraat, op
een plek waar skeletten begraven lagen in met
bakstenen gemetselde grafkelders. Dit verschijn
sel wordt vooral in of nabij kloosters aangetrof
fen. Toch houdt de auteur het erop dat de locatie
van het hospitaal verder naar het westen heeft
gelegen, waar een vindplaats bekend is van
Pingsdorfaardewerk (door de auteur abusievelijk
gedateerd in de dertiende eeuw in plaats van in
de twaalfde eeuw of vroeger). Uit de tijd van het
hospitaal werden op deze locatie scherven aarde
werk, slacht- en consumptieafval, mozaïektegels
en metalen kaarsenhouders en boekbeslag aange
troffen, vondsten die goed passen bij een geeste
lijke instelling. De oudste geschreven bron over
het hospitaal dateert uit 1310 en het hospitaal zal
blijkens de baksteenformaten die op het terrein
zijn aangetroffen uit het einde van de dertiende
eeuw dateren. Gelet op de datering van het Pings-
dorfaardewerk zou het hier wederom kunnen
gaan om de stichting op een reeds eerder
bewoond erf.
Voor de 14e tot en met de 16e eeuw voert Len
sen ons langs wat er uit historische bronnen uit
deze periode bekend is en langs enkele archeolo
gische waarnemingen. Zo werden in de dorpskern
de resten van een mogelijke tiendschuur uit de
14e eeuw aangetroffen, in de nabijheid van een
molen. Deze behoorden beide ongetwijfeld toe
aan de heer van Zaamslag en lagen vlakbij zijn
kasteel.
Van grote invloed was Tachtigjarige Oorlog op
Zaamslag. Lensen stelt terecht dat voor de lokale
geschiedenis de Middeleeuwen met deze oorlog
pas echt ten einde lopen. Vele bewoners moesten
hun huis verlaten toen de dijken in 1584/86 wer
den doorgestoken en het land onder water werd
gezet. Echter, de namen van verschillende bewo
ners van voor de inundatie blijken in de 17e eeuw
weer opnieuw in het ambacht Zaamslag op te
duiken.
In Deel III behandelt Lensen de herinrichting
en herbouw van Zaamslag. Het moet in het begin
van de 17e eeuw een drassig landschap zijn
geweest met overal middeleeuwse ruïnes. Het
duurde tot het midden van de 17e eeuw dat Zaam
slag weer bewoonbaar werd. Aendijcke werd niet
herbouwd, wel de dorpskom van Zaamslag op de
plek van het oude Zaamslag. Er verrees een
nieuwe kerk op de plek van het oude kerkhof met
een vierkante muur rondom de nieuwe begraaf
plaats, in de hoek van twee doorgaande, haaks op
elkaar staande wegen. De rest van de dorpsstruc
tuur is hierop aangepast en kreeg daarmee gelei
delijk het huidige uiterlijk. Nabij het voormalige
kasteel de Torenberg bouwde de ambachtsheer
Gerard van der Nisse een nieuwe herenboerderij,
de Torenhoeve genaamd. De oude woontoren van
het kasteel werd in de jaren daarna steeds verder
afgebroken en ook de heuvel werd uiteindelijk
grotendeels afgegraven. De rest van het derde
deel behandeld diverse onderwerpen als de ske-
letresten van een butskop gevonden in 1757, dood
en begraven in Zaamslag, De geschiedschrijving
van Zaamslag totdat de gemeente in 1970 werd
opgeheven, een fotoreportage van Zaamslag in
1898 en een overzicht van uitgevoerd bouwhisto
risch onderzoek.
Indien we het totale boek bekijken, valt in de
eerste plaats de grote bevlogenheid en liefde van
de auteur voor (de historie van) Zaamslag op. Hij
heeft zich in vrijwel alle facetten van het verle
den van Zaamslag vastgebeten en schrijft daar
150
B o e k b espreki n g e
