West - Europa. Verloren: Hilversum 2003, p. 273 - 294;
M. van der Does, Antoinette Bourignon. Sa vie (1616 -
1680) - son oeuvre. Thesis Rijksuniversiteit Groningen,
1974; L. Kooijmans, Gevaarlijke kennis. Inzicht en angst
in de dagen van Jan Swammerdam. Bert Bakker: Amster
dam, 2007, Hfdst. VIII evv.
22 Blijkt uit zijn brief in [Garden], An apology, p. 244 - 260.
En een tweede brief toegevoegd aan [Garden], De leere.
23 De Baar, 'Ik moet spreken', p. 528.
24 Antoni van Leeuwenhoek, Alle de brieven. Deel 10:
1694-1695. ed. L.C. Palm. N.V. Swets Zeitlinger: Lisse,
1979, Biografisch register, p. 310.
25 Israels en Daniels, De verdiensten; Van Lieburg, 'Inlei
ding'.
26 T. Willis, d'Algemeene en bijsondere, 261.
27 Vande Voorde, Nieuw lichtende fakkel, 149.
28 Willis, Vervolg of tweede deel, 24/25.
29 J.A. Bernards L.N. Bouman, Fysiologie van de mens.
Bohn, Stafleu van Loghum: Houten, 19946), 298.
30 J. van Zuylen, De microscopen van Antoni van Leeu
wenhoek. In: H.L. Houtzager L.C. Palm (red.), Van
Leeuwenhoek herdacht. Bundeling van voordrachten
gehouden op het symposium georganiseerd ter gelegen
heid van de herdenking van de 350ste geboortedag van
Antoni van Leeuwenhoek. Rodopi: Amsterdam, 1982, 57
- 69, m.n. 62-63.
31 Bernards Bouman, Fysiologie, 298-299; L.C. Junqueira
J. Carneiro, Basic histology. Lange Medical Publicati
ons: Los Altos, 1980, 238-240.
32 Antonius de Heide, Nieu ligt der apotekers beneffens
eenige ontleed- genees- en heelkundige waarnemingen,
verseld met een betoog van de onsekerheid der pis-
kijkerie Erfgenamen J. Janssonius van Waasberge:
Amsterdam, 1682, 88 evv.
33 Antonius de Heide, Anatome mytuli, Belgicè mossel,
structuram elegantem ejusque motum mirandum expo-
nens. Subjecta est centuria observationum medicarum.
Janssonius-Waesbergius: Amstelodamus 1684, 172.
34 Letterlijk: 'Hujus motus inconstantia primo intuito
dubium reddebat intermedii rami pro venis an pro
arteriis habendi essent? Cum autem nulli vasi praeter
truncos majores AF IE continui viderentur, hinc con-
cludebam venas esse.'
35 De Heide, Experimenta, 1 evv. De tekst van 1684 staat
op 475 evv.
36 L. Bellini, De urinis et pulsibus de missione sanguinis de
febribus de morbis capitis et pectoris. Antonius Pisarrius:
Bononia, 1683, 76-215.
37 De Heide, Experimenta, 9. Letterlijk: clarius enim
ostendunt, quam inconstanter currat sanguis per vasa,
tum Venas cum Arterias. Unde inferri posset non dari in
Ranarum Venis Valvulas, nam aeque facile currere
videtur a Corde ac ad Cor. Idem forsan dicendum de Val -
vulis in aliorum animalium Venis
38 De Heide, Experimenta, 10. Letterlijk: 'Insuper sanguinis
cursus inconstans est non tantum quoad diversos
oppositos terminos, quos in iisdem Vasis petit; sed
quoad velocitatem: quae modo acceleratur, modo retar-
datur saepe ob nullas patentes causas
39 De Baar, 'Ik moet spreken', 69 - 82, een overzichtelijk
tijdschema op 567 - 569; A. Bourignon, Das Leben
der Jungfrau Antoinette Bourignon. J. Riewerts und P.
Arents: Amsterdam, 1684, 68 - 93 Parole de Dieu
100 - 131).
40 Balthasar Bekker, De betoverde weereld. Daniel van den
Dalen: Amsterdam, 1691, Vierde boek, XXV. Hoofdstuk
§10 - §12. citaat 215.
41 In: [George Garden], De leere van Jfr. Antonette Bourig
non, [,..]Nevens een brief tegens het vals getuignis van
D. B. Bekker, [door Antonius de Heide], 475.
42 Ook wel 'Leopoldina' sinds 1677; F.J. Cole, A history of
comparative anatomy. From Aristotle to the eighteenth
century. 1949, reprint Dover: New York, 1975, Hfdst
XXIX.
43 Resp. Acta eruditorum 1683, 508 - 511; Acta eruditorum
1684, 426 - 428.
44 Cole, A history, Hfdst. XXVIII; M. Fournier, The fabric of
life. The rise and decline of seventeenth-century micros
copy. Thesis Twente: 1991, 85; A. Schierbeek, Jan Swam
merdam (12 februari 1637 - 17 februari 1680). Zijn leven
en zijn werken. De Tijdstroom: Lochem, 1946, 24, 35-36.
45 J. Swammerdam, Tractatus physico-anatomico-medicus
de respiratione usuque pulmonum. J. vander Linden:
Lugdunum Batavorum, 1679. Aan het einde bevinden
zich de Positiones inaugurales en de Corrolaria, waarop
hij 22 februari 1667 in Leiden promoveerde. Voor zijn
microscopisch onderzoek: G.A. Lindeboom, Jan Swam-
merdam als microscopist. In: Tijdschrift GEWINA, 4, (2),
(1981), 87 - 110, m.n. 101; Schierbeek, Jan Swammer
dam, o.m. 26, 126-127.
46 Letterlijk: 'IX Nullae dantur in toto corpere arteriarum
cum venis ad oculum observabiles anastomoses; XI
Sanguis nullibi in vasis quiescit; XII Nec etiam unquam
in perpetus sua, per partes omnes corporis, circulatione
extravasatur; XIII In vasis capillaribus sanguiferis nullae
datur valvulae; XIV In vasis capillaribus longe quietior
movetur sanguis, quam in grandioribus; XV In minutissi-
mis vasis sanguinis motus vix observabilis est; XVI Omne
illud quod a sanguine per capillaria vasa (quod perpetuo
accidit) seperatur, debilius ipso sanguine movetur.' Ik heb
er voor gekozen vasis capillaribus niet met capillairen
of haarvaten te vertalen, daar (gezien de microscopen)
146
Zeeuws bloed kruipt
