Boekbesprekingen
Cultuur
wordt
Kuituur
Culturele
collaboratie
in Zeeland
Lo van Driel, Cultuur wordt Kuituur. Culturele
collaboratie in Zeeland. Uitgeverij: Den Boer/De
Ruiter, 2018. 360 pp. EAN 9789079875849. Prijs
25,50.
'Om de periode 1940-1945 voor het Zeeuwsch
Genootschap gedetailleerd te reconstrueren,
ontbreken helaas veel gegevens,' schrijft Lo
van Driel in zijn feitenrijke relaas over de
Zeeuwse cultuur tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Niettemin zijn de belangrijkste gebeurtenissen
met betrekking tot het Genootschap, te beginnen
met het bombardement annex de brand van mei
'40, bekend. Weliswaar bleef het pand op de
Wagenaarstraat gespaard, de al in 1939 genomen
voorzorgsmaatregelen hadden tegenovergesteld
effect. Immers veel materiaal was overgebracht
naar de Provinciale Bibliotheek in de Lange
Delft en juist die werd verwoest. Daarmee
was het Genootschap een flink deel van zijn
collectie kwijt. Kwijt door de oorlog raakte het
Genootschap ook de man die er sinds lang,
traditiegetrouw, de voorzittershamer hanteerde:
de vertegenwoordiger van de troon oftewel de
Commissaris van de Koningin, op dat moment
Johan Willem Quarles van Ufford. Zijn weigering
zich in mei '40 bij de capitulatie neer te leggen,
betekende zijn vroegtijdig einde. In september
werd hij als eerste van zijn ambtsgenoten door
de Duitsers uit zijn functie ontheven en zelfs uit
Zeeland verbannen. Het gaf de man die binnen
het Genootschap sinds geruime tijd de rol van
secretaris vervulde, provinciaal Rijksarchivaris
Adriaan Meerkamp van Embden, alle gelegenheid
zaken in een door hem gewenste richting te
sturen. Althans, zo zag het er even naar uit.
Maar bij een meerderheid van het bestuur viel het
streven slecht, met een bestuurscrisis tot gevolg.
Hoewel Meerkamp van Embden (1992-1954)
van oorsprong niet uit Zeeland kwam, woonde en
werkte hij er sinds lang. In 1913 kreeg hij er een
aanstelling bij het Rijksarchief, in 1917 trad hij in
het huwelijk met een Goese. Onderwijl ontpopte
hij zich als een actief en gewaardeerd lid van de
Middelburgse gemeenschap. Hoogtepunt was zijn
optreden tijdens het bombardement van mei '40.
Dankzij zijn doortastendheid werd een flink deel
van het Rijksarchief, destijds ondergebracht in de
Abdij, gered. Meerkamp van Emden werd hierom
van alle kanten geroemd. Zijn gedrag was temeer
lovenswaardig omdat hijzelf bij het bombarde
ment alles verloor: huis, persoonlijke bezittingen,
bibliotheek en, ook dat, de administratie van het
Zeeuwsch Genootschap.
In de zomer van 1941, vrij laat dus, meldde
Meerkamp van Embden zich bij de NSB. Het is
niet eenvoudig te zeggen wat hiervoor de redenen
zijn. Latente sympathie voor rechts viel bij hem
al vroeg te ontdekken. Naar eigen zeggen voelde
hij zich aangetrokken door de sociaaleconomi-
sche ideeën van het nationaalsocialisme, terwijl
hij grote weerzin voelde tegen het communis
me (dat, niet te vergeten, pas sinds juni '41 met
Hitler-Duitsland in oorlog raakte, wat voor hem
doorslaggevend kan zijn geweest). Maar Van
Driel heeft vermoedelijk gelijk als hij stelt dat
het de contacten met leden van het Duits bestuur
zijn geweest die hem uiteindelijk overhaalden. In
32
Boekbesprekingen
