rente bij de overheid lenen. Joodse Middelburgers
werden uitgesloten van de schadevergoedingspro
cedure. De schadevergoedingen voor Joodse ei
gendommen die in het Grootboek stonden werden
aan de door de bezetters geconfisqueerde Joodse
bank Lippmann, Rosenthal Co in Amsterdam
overgedragen. Deze bank werd door het Naziregi
me gebruikt om geconfisqueerd Joods eigendom
te registreren en te beheren.54
SGOZ was ontevreden over de hoogte van de
vergoeding omdat die gebaseerd was op de waar
de van de woning op 9 mei 1940. Dit bedrag was,
mede door de toenemende materiaalschaarste,
vaak onvoldoende om de herbouw te bekostigen.
Om de particuliere wederopbouw te stimuleren
beloofde Ringers daarom 10% vergoeding voor
elk bouwproject dat voor 1942 afgerond was.
Projecten in Middelburg kregen zelfs 40% extra
premie op hun vergoeding.
Vervolgonderzoek is nodig om de totale
kosten van de herbouw van Middelburg vast te
stellen. Een lijst van schadevergoedingen voor de
herbouw uit het archief van SHM geeft een totaal
van 1.343.230 gulden.56 Het budget van DiWeMi
laat zien dat de voorbereiding van de herbouw
2.210.000 gulden kostte.57 De boekhouding van
de SHM/SHW laat zien dat de organisatie kosten
tussen 1941 en 1943 157.032 gulden bedroegen.58
Deze bedragen bij elkaar genomen komen op
3.710.262 gulden uit. Het is zeer onwaarschijnlijk
dat dit bedrag hoog genoeg was voor de gehele
wederopbouw van Middelburg. Nader onderzoek
is nodig om de hoogte van de door de BBM ge
maakte kosten en de kosten die gemaakt zijn voor
de herbouw van monumenten zoals het stadhuis
en de abdij te achterhalen. Een mogelijk uit
gangspunt voor vervolgonderzoek zouden de in
het Grootboek voor de Wederopbouw vastgelegde
vergoedingen voor Middelburgers kunnen zijn.
Conclusie
Dit artikel had als doel om de lokale organisatie
structuren en financiën van de Middelburgse
wederopbouw in kaart te brengen om beter te
begrijpen hoe de wederopbouw in zijn werk
ging tussen 1940 en 1944. Door het toegepaste
herbouwplan werden veel huiseigenaren uit
de binnenstad verdreven waar voornamelijk
winkels gevestigd werden.59 Hoewel het regionale
bestemmingsplan uit 1939 geen substantiële
stadsuitbreiding beoogd had, was dit in de
nieuwe situatie toch noodzakelijk. Daarom werd
nieuwbouwwijk 't Zand buiten het stadscentrum
aangelegd om het verminderde woningaanbod
aldaar te compenseren.60 Het is opmerkelijk dat,
terwijl er al in 1942 omwille van (inter)natio-
nale bouwmaterialenschaarste in Nederland een
bouwstop werd afgekondigd, 111 panden in de
Middelburgse binnenstad en nog eens 151 nieuw
bouwhuizen in 't Zand gebouwd werden.61 Zowel
literatuur als archiefstukken wijzen er op dat de
wederopbouw van Middelburg een heet politiek
hangijzer was en dat vele tegenstrijdige belangen
het besluitvormingsproces beïnvloedden. Het
is echter onduidelijk waarom uitgerekend de
herbouw van Middelburg zo belangrijk geacht
werd en de wederopbouw zo snel op gang werd
gebracht, behalve omdat de stad een aantal histo
rische monumenten rijk was.62 Vervolgonderzoek
zal de ogenschijnlijk grote interesse van het Nazi
regime voor de wederopbouw van Middelburg
moeten verklaren. Plannen voor de bouw van
een Staatstheater en het gebruik van de abdij
als een Volkshogeschool waar internationaal-
Germaanse etnologische congressen gehouden
zouden worden wekken het vermoeden dat de
bezetter voor Middelburg misschien een speciale
rol had voorzien in het Derde Rijk.63 Dit zou dan
een verklaring kunnen zijn voor het feit dat
Middelburg, in tegenstelling tot andere verwoeste
steden zoals Rotterdam, al grotendeels tijdens de
bezettingsperiode herbouwd is.64
Ondanks de grote plannen die voor Middel
burg al dan niet mogen hebben bestaan is vooral
het streven van SHM om het historische stads
gezicht te behouden en de Middelburgse 'sfeer'
te bewaren doorslaggevend geweest voor het
uiteindelijke resultaat dat gekenmerkt wordt door
een ietwat 'anonieme' bouwstijl.65 Het stadsplan
van De Ranitz en de architectonische richtlij
nen van SHM hebben de herbouw voornamelijk
vormgegeven. De lokale organisaties lijken dus
meer invloed op de herbouw gehad te hebben dan
de landelijke Organisatie voor de Wederopbouw.67
Ondanks de inzet van de in de SHM vertegen
woordigde SGOZ en de toezegging van extra
financiële steun schijnen de inwoners van de
stad zelf weinig invloed op de besluitvorming te
hebben gehad.67
50
Wederopbo uw Middelburg
