had waargenomen, maar dat diens observatie is pas in
1686 gepubliceerd, waarmee de prioriteit van de publi
catie toch bij De Heide blijft. Zie L.C. Palm, 'Antoni van
Leeuwenhoek's malacological researches as an example
of his biological studies', in: L.C. Palm H.A.M. Snelders
(ed.), Antoni van Leeuwenhoek 1632-1723 (Amsterdam,
1982) 153-167, i.h.b. 163-164.
7 Zie bijvoorbeeld A.H. Israels C.E. Daniels, De verdien
sten der Hollandsche geleerden ten opzichte van Harvey's
leer van den bloedsomloop (Utrecht: J.W. Leeflang,
1883), 113.
8 Lindeboom, 'De Heide' (n. 5), 128.
9 T. Willis, Nieuwe en geneeskundige verhandeling vande
fermentatie ofte rising (Middelburg 1677). Eldering,
'Zeeuws bloed kruipt' (n. 1), 136. Zie voor de identificatie
van De Heide als vertaler, Klerk, Galen reconsidered
(n. 5), 178.
10 A.A. Fokker, 'Losse bladen uit de geschiedenis van het
chirurgijnsgilde te Middelburg', Nederlands Tijdschrift
voor Geneeskunde 21 (1877) 333-372; D. Schoute,
Schets van het Middelburgsche Chirurgijnsgilde, z.pl., z.d.
[circa 1911].
11 Harm Beukers, 'Mechanistische principes bij Franciscus
dele Boë, Sylvius', Tsch. Gesch. Gnk. Natuurw. Wisk.
Techn., 5 (1982), 6-15.
12 Cornelis van de Voorde, Chirurgijnszee-compas, verdeeld
inXVI. Streken: Of nauwkeurige verhandeling derzesthien
voornaamste scheep- en leger- ziekten (Middelburg: W.
Goeree, 1679), 713.
13 Portret van Anthony Everaers (1627-1679). Copie uit
1705 naar verloren gegaan origineel toegeschreven aan
Anthony Rethaan. Zie: Old master paintings. An illustra
ted summary catalogue (Zwolle/Den Haag: Rijksdienst
Beeldende Kunst, 1992), 251.
14 De Heide publiceerde de volgende vertalingen van
geschriften van Thomas Willis:
(1Nieuwe en Geneeskundige verhandeling van de fer
mentatie ofte rysing, Hoedanig ons die inde beschouwing
aller mineralen, planten, dieren, als in der selver Chymi-
sche behandeling voorkomt. Leerende uit d'Algemene
Grond-vest derStofscheyding, op een ligt verstandelijke
manier de ware kenisse der Natuurkunde beginselen tot
alle Geneeskunde waarnemingen, en Artzeny Bereidingen
overbrengen. Beneffens een tractaat van des scheurbuiks
oorsprong, soorten toevallen en konstige Genesing,
volgens de Nieuwe Chymische Gronden van den selven
Autheur. Beide nu eerst tot dienst der Heelmeesters en
Apothekers uyt Latijn vertaalt en doorgaans met Aantey-
keningen en Blatwijserverrijkt (Middelburg: W. Goeree,
1676).
(2) Algemeende en bysondere werking dergenees-mid-
delen in s'Menschen lichaam, Door een wis-konstige
redeneringh volgens de nieuwe gronden der Geneeskunde,
nader als oyt voor desen verklaart en met Print-verbeel
dingen vertoont, DoorThomas Willis, Hoogleeraar in de
Genees-oeffening tot Oxfort: Uyt het Latijn vertaalt, en
met noodighe aanteyckeningen verrijkt (Middelburg: W.
Goeree; 1677).
(3) Vervolg of tweede deel der redenkundige verhandeling
van de kragt en werking der geneesmiddelen, ontrent de
deelen en siekten des menschen lichaams in 't byson-
der; vervat in III boeken Verligt met verscheide kopere
print-verbeeldingen Uit 't Latijn vertaald, en met noodige
aantekeningen verrijkt (Amsterdam, W. Goeree; 1681).
15 Klerk, Galen reconsidered (n. 5), 183.
16 [De Heide], 'Den oversetter tot den leser' in: Nieuwe en
Geneeskundige verhandeling van de fermentatie (n. 14).
17 De Heide, 'Den oversetter tot den leser' in: Algemeende
en bysondere werking der geneesmiddelen (n. 14). Zie
ook pag. 131 en 155 en De Heide, Vervolg (n. 14), 54,
211-212, 274, 284, 302-303, 316, 326, 332, 345, 397,
414, 475.
18 Als zoon van Nicolaas Blankaart, hoogleraar geschiedenis
aan de Middelburgse Illustre School, had Steven Blankaart
tot 1666 in Middelburg gewoond. Elders heb ik beargu
menteerd dat het Middelburgse Theatrum Anatomicum
een belangrijke invloed op de jonge Blankaart moet
hebben gehad. Zie: Zuidervaart, 'Het in 1658 opgerichte
Theatrum Anatomicum te Middelburg' (n. 5), 109.
19 De Heide, 'Opdracht, aan al degene die de vordering
der genees-konst ter herten gaat', in: Nieu ligt der
apotekers, aanwijsende de onkennis ontrent de kragt
der Genees-middelen, en verbeterende grove mis-slagen
in 't voorschrijven en bereiden der Genees-middelen
gemeenlijk begaan (Amsterdam: Erfgenamen van
Joannes Janssonius van Waasberge 1682). De Heide
ontleende zijn titel aan het de titelgravure van een al in
1657 verschenen boek (Pharmacia Galenica S Chymica.
Dat is apotheker ende alchymiste ofte distilleer-konste.
Begrijpende de beginselen ende fondamenten derselver
(Amsteldam: van Ravesteyn), dat echter een geheel
andere inhoud heeft. In 1683 werd dit laatstgenoemde
boek deels met dat van De Heide gecombineerd en door
de Amsterdamse uitgevers Jan ten Hoorn en Jan Bouman
als roofdruk uitgebracht onder de titel 't Nieuw-Ligt
des Apothekers, of nieuwe-gronden en fondamenten der
Artzeni- en Chymische-bereiding. Nuttig voor alle Apo
thekers en Chirurgijns. Vermeerdert met eenige nooten
en geleerde voorschriften van de Heeren Silvius, Willis,
Blankaart, Sc. Met een aanhangsel der misslagen over de
Antonius de Heide
97
