Jan Baptista van Aerde (ca. 1738-1812), een vrij onbekende
kunstenaar die in de 18e eeuw ook enkele werken in Zeeland
heeft gemaakt.
Jim van der Meer Mohr
Op de cover van het eerste nummer van Zeeland
van 2019 (28.1) prijkte een uitsnede van het
fraaie portret van de vermaarde arts en lector van
het Theatrum Anatomicum Paulus de Wind (1714
1771), dat deel uitmaakt van de collectie van het
Zeeuws Genootschap en wordt bewaard in het
Zeeuws Museum.1 In de colofon stond foutief dat
het is geschilderd door J.P. van Aerde. Dat moet
J.B. van Aerde zijn, wat overigens ook goed te
lezen is op de signatuur. Omdat ik de kunstenaar
al kende van het paar portretten dat hij van mijn
verre Zeeuwse voorouders Jan Tieleman Spijker en
Geertruida van der Nisse heeft gemaakt, vond ik
dat het nu tijd werd om onderzoek te doen naar
deze kunstenaar en de maker van dit schilderij van
het Genootschap nader te belichten.
Van de kunstenaar Jan Baptista van Aerde is,
afgaande op de bekende kunstenaarslexica,
bijzonder weinig bekend. Het lexicon Thieme-
Becker (1907) 2 noemt in het aan hem gewijde
lemma echter wel een belangrijke vroege bron
waarin J.B. van Aerde wordt genoemd, te weten
de zogenaamde Liggeren. Hieruit blijkt dat Van
Aerde op 26 november 1764 als 'constschilder' is
ingeschreven in het Antwerpse St. Lucasgilde.3
Ook noemt Thieme-Becker het bovengenoemde
portret van Paulus de Wind. Andere lexica als
de Bénezit en de in 1969 en 1980 verschenen
delen van Pieter Scheen nemen Van Aerde op,
maar geen van deze bronnen geeft biografische
informatie. De Saur uit 1992 haalt tenslotte J.B.
en J.P. door elkaar door het lemma te wijden
aan Johannes P. van Aerde en te stellen dat deze
waarschijnlijk niet identiek is met de in 1764
in het Lucasgilde ingeschreven J.B. van Aerde.4
Christopher Wright's Paintings in Dutch Museum
noemt onder twee verschillende kunstenaars, te
weten Johannes van Aerde en J.B. van Airden een
aantal kunstwerken, die mij vervolgens verder
hebben geholpen in het reconstrueren van het
1. J.B. van Aerde, Portret van Paulus de Wind.
Collectie Zeeuws Genootschap, Middelburg, in langdurig
bruikleen aan het Zeeuws Museum.
leven van deze vrijwel onbekende kunstenaar.5 Zo
werd mij duidelijk dat er vier portretten bekend
zijn die door Van Aerde geschilderd zijn, te weten
dat van De Wind, de twee portretten van Jan
Tieleman Spijker en Geertruida van der Nisse in
de collectie van de Rijksdienst Cultureel Erfgoed
en een priesterportret in het Amsterdamse
Museum Ons'Lieve Heer op Solder. Vervolgens
blijkt er in de St. Martinuskerk in Weert een
altaarstuk uit 1761 te zijn, dat de Aanbidding der
herders voorstelt. Voorts was er op een veiling
in Amsterdam in 1987 een portret dat mogelijk
mr. Wilhelmus Christianus de Crane voorstelt.
In de documentatie van het RKD-Nederlands
Instituut voor Kunstgeschiedenis trof ik verder
een schoorsteenstuk van zijn hand uit 1766 in
100
Jan Baptista van Aerde
