Zeeland 28.4
Vandenbroeck is er gedurende zijn hele carrière
door gefascineerd gebleven en onderzoek naar
het oeuvre van Bosch is een constante factor in
zijn publicaties: hij schreef verscheidene boeken
over het werk van de schilder, een monografie en
een volledige catalogus. In het schilderij Garden
of Earthly Delights - volgens de auteur het meest
raadselachtige wat Bosch heeft gemaakt - gaat
het om het paradijselijke huwelijk, de exotische
omgeving en de monsterlijke dieren in de Hof
van Eden. De geheimen van het symbolisme van
de fontein en de verschijning van de uil worden
ontrafeld. Daarbij wordt de betekenis van de was
sende maan, planten en dieren en niet te vergeten
de acrobaten en vliegende personen besproken.
Vandenbroeck werpt de vraag op of in het cen
trale deel van het schilderij een paradijs of een
zondige verdorven situatie is afgeschilderd. Hij
verschaft ons argumenten voor de - op zijn minst
gedeeltelijke - negatieve betekeniswaarde van de
symbolen, die het onmogelijk maken te geloven
in een positieve realiteit als een paradijs. Op de
Garden zijn veel verschillende vogels te zien:
zwermen zwaluwen,spreeuwen, ooievaars en wa
tervogels. In apocriefe en middeleeuwse teksten
worden ook soms enorme aantallen vogels in de
Hof van Eden genoemd, maar of die aansluiten
bij het werk van Bosch? In ander werk van hem
zien we ook soms veel vogelzwermen, maar altijd
is het in een negatieve context, wat in genoemde
teksten niet het geval is.
Over de betekenis van de monsterlijke dieren
zijn ook vragen te stellen. In oude teksten en
op vroege afbeeldingen in het Oosten, waar het
paradijs gelokaliseerd werd, worden eveneens
wonderlijke gedrochten opgevoerd, gewoon omdat
de makers het bijzonder vonden. Maar er is ook
een andere betekenis van deze schepsels aan te
voeren. Beschrijvingen van zonden werden vaak
vergezeld van monsterlijke afbeeldingen als
een waarschuwing voor Gods toorn. Mismaak
te mensen, wonderlijke geboorten of bijzondere
natuurverschijnselen werden gezien als een straf
van God voor de zondige mens. Maar Bosch heeft
geen waarschuwende teksten bij zijn afbeeldin-
Hieronimus Bosch, ca 1480-85. Detail van het Aards paradijs,
met de fontein. Prado Museum, Madrid.
Aanwinsten
143
