water als uitdagende en vormende kracht voor
de Nederlandse cultuur. Binnen dezelfde ecolo
gische randvoorwaarden zijn er vele varianten
mogelijk voor de creatieve geest die in de mens
huist. Dit was in Polynesië en op Paaseiland niet
anders. Men moest het doen met wat voorhanden
was, maar niets verplichtte tot een spectaculaire
beeldcultuur. Zelfs de schralere natuur dwong
niet tot de vogelmancultuur, ze maakte alleen
de voortzetting van de beeldcultuur onmogelijk.
Hoeveel variatie er ook is, geen enkele cultuur
kan tot stand komen zonder de natuurlijke hulp
bronnen aan te spreken en de maagdelijkheid
van de natuur aan te tasten. Het woord cultuur
is afgeleid van het Latijnse werkwoord colere, het
bebouwen van de akker, vandaar het 'in cultuur
brengen' van woeste grond.
Er is echter geen rechtstreeks en evenredig
verband tussen de kwaliteit van een cultuur
en de mate van aantasting. Duurzaamheid en
kwaliteit zijn tot op grote hoogte onafhankelijke
begrippen. Mensen kunnen bedoeld en onbedoeld
de natuur aantasten en bederven zonder er veel
cultuur uit op te bouwen. Tegelijkertijd heeft de
mens de neiging om de ecologische grenzen ver
der op te rekken dan noodzakelijk, ook wanneer
er wel een rijke en hoogstaande cultuur wordt
opgebouwd. Het adagium 'natuur verdwijnt als
cultuur verschijnt' is als beschrijving voor de
menselijke geschiedenis vaak pijnlijk juist, maar
als één-op-één-wetmatigheid kan het niet gelden.
Onze menselijke staat van dienst op dit gebied
kan reden zijn tot enig pessimisme, terwijl het
ontbreken van de strikte oorzakelijkheid hoop
geeft.
Literatuur
- Paul Bahn and John Flenley (1992) Easter Island, Earth
Island. Thames and Hudson, London.
- Jan J. Boersema (2002) Hoe groen is het goede leven?
Over vooruitgang en het natuurlijk milieu in onze wes
terse cultuur. Rede uitgesproken bij de aanvaarding van
het ambt van bijzonder hoogleraar in de 'Culturele en
levensbeschouwelijke dimensies van de relatie mens en
natuur' bij de Faculteit der Aard- en Levenswetenschap
pen van de Vrije Universiteit op 3 oktober 2002, Vrije
Universiteit Amsterdam, Amsterdam.
- Diamond, Jared (2005) Collapse How Societies Choose to
Fail or Survive. Allen Lane, Penguin Books, London.
- Thor Heyerdahl (1957) Aku-Aku Het mysterie van Paasei
land. De Tijdstroom, Lochem; Thor Heyerdahl (1960)
De Kon Tiki expeditie. 8000 kilometer per vlot over de
Oceaan. 2e druk, Amsterdam.
- Patrick C. McCoy (1979) Easter Island. In: J.D. Jennings
(ed.) The Prehistory of Polynesia. Harvard University
Press, Cambridge, Mass. 135-166.
- Clive Ponting (1991) A Green Historyofthe World.
Sinclair-Stevenson Limited, London. De Nederlandse
vertaling verscheen in 1992.
- Jacob Roggeveen (1838) Dagverhaal der ontdekkings-reis
van Mr. Jacob Roggeveen met de schepen Den Arend,
Thienhoven en De Afrikaansche Galei in de jaren 1721
en 1722. Met toestemming van zijne excellentie den
minister van koloniën uitgegeven door het Zeeuwsch Ge
nootschap der Wetenschappen. De gebroeders Abrahams
te Middelburg. F.E. baron Mulert heeft het dagverhaal in
1911 in een wetenschappelijke uitgave gepubliceerd.
Noot
1 Dit artikel is ontleend aan: Jan J. Boersema (2020)
Beelden van Paaseiland. Over de duurzaamheid en
veerkracht van een cultuur. Atlas/Contact, Amsterdam.
18
Paaseiland: de navel van de wereld
