Papoea uit de Baliemvalllei met een
dissel op de schouder, midden 20ste
eeuw. Koninklijke Bibliotheek (KB),
Geheugen van Nederland GvN), KIT-
10008694.
Papoea uit het gebied aan de
Humboldtbaai die een kano uitholt met
een dissel, begin 20ste eeuw. KB, GvN,
KITLV-2413.
Papoea uit het centrale bergland die een
boom kapt met een stenen bijl, begin
20ste eeuw. KB, GvN, KIT-10009102.
Ze werden gemaakt uit tussen rotsblokken
gevonden geschikt hardsteen (veelal dioriet,
doleriet). In het dorp werden de geselecteerde
brokken gespleten, gemodelleerd en vervolgens
verder geslepen (met zandsteen) net zo lang tot
ze de gewenste vorm hadden en scherp waren.
Bijlen betekenden aanzien en werden gekoesterd.
Soms kregen ze zelfs de naam van een voorouder.
Stenen bijlen maakten soms ook deel uit van een
bruidsschat die werd betaald aan de familie van
de bruid, waarna de bijlen werden uitgedeeld aan
haar mannelijke familieleden.
Een bijl en een dissel bestaan uit een stenen
bijlkling en een handvat. Ze hebben veelal een
bamboe steel (soms ook van hout) en zijn vast
gezet met raffia of riet. In het verdikte einde van
de steel werd een gat gemaakt waar de kling in
werd gezet. Soms zat hij snel zo vast dat hij direct
al voldeed (en dan voornamelijk te gebruiken als
bijl; doordat hij vanaf de top breder werd kwam
hij bij gebruik steeds vaster te zitten). Vooral ge
bruikt als dissel werden ze verder vastgezet met
riet of raffia. Ze werden ook wel gevat in de oksel
van takken, waarbij de zijtak dan het handvat
werd. Ze werden soms direct in de steel gezet,
soms ook in een dwarssteel die dan in de steel
werd bevestigd.
Er kan ruwweg onderscheid worden ge
maakt in drie soorten. Dissel: dwars gezet in een
bamboe of houten steel (hak, kniebijl). Bijl: recht
gezet in de steel om te gebruiken als onze bijlen
om er mee te kunnen hakken. Het gebruik ervan
in Nieuw-Guinea was anders dan elders. Met
zowel bijl als dissel werd van boven het hoofd
naar beneden geslagen en een boom werd op
borsthoogte gekapt. De benaming is dus verwar
rend. Functie en vorm zijn niet steeds eenduidig.
Met de bijl komt de slag dan aan de zijkant van
de stam en met een dissel aan de voorkant. En
als derde soort waren er kleine, smallere stenen
beitels, voor het fijnere werk. Er bestonden ook
kleine bijltjes of beiteltjes voor het afhakken van
vingerkootjes ten teken van rouw.
Daarnaast waren er nog stenen wapens. Niet
alleen de punten van lansen, maar ook grote
knotsen. In de schenking van Clemens van Kem
pen bevindt zich een stenen werktuig bedoeld als
wapen, een soort knots om mee te slaan. Bijlen
werden eveneens als strijdwapen gebruikt.
Hoe met verwondering en eerbied werd ge
keken naar ijzer toont een prachtige foto waarop
een Papoea pater Meuwese een stenen bijl aan
biedt om te ruilen tegen een ijzeren. In het boek
Verschueren en Meuwese wordt ook beschreven
hoezeer de Papoea's aankeken tegen een ijzeren
bijl. Als de auteurs in een arm dorp komen en
horen dat er in het hele dorp geen ijzer te vinden
is krijgen ze een bijl en een paar messen: 'Nee,
dat hadden we niet gedacht, dat ze daar zo blij
mee zouden zijn Je kreeg er de tranen van
in je ogen als je er naar keek Om vooral de
bijl maar goed te kunnen bekijken, sprongen ze
uit hun prauwen en stonden tot den nek in het
modderige moeraswater, aaiden met hun vingers
28
't Is vol van schatten hier
