Zeeland 29.1
(1742-1805) toont de zelfde bolronde blozende
wangen.
Meertens
De jarenlange regelmatige opstand onder Chinese
suikerwerkers bereikt begin oktober 1740
een chaotisch hoogtepunt en mondt uit in de
zogenaamde Chinezenmoord, waarin naar verluid
duizenden Chinezen door (vooral) Europeanen
om het leven worden gebracht. Een direct gevolg
hiervan is een reeks deportaties om de Chinese
gemeenschap in Batavia verder te verkleinen.
Hierdoor ontstaat ook een drastische afname in
de aanwezigheid van Chinese kunstenaars.15 Er is
echter het portretbeeld van Jan Meertens (levend
rond de jaren 1750) dat een ander licht werpt
op de reizen van Nederlanders in Oost-Indië,
meer specifiek in relatie tot de wijdverspreide
intra-Aziatische handel van de VOC.16 Vanuit
Batavia verhandelen de Nederlanders lood,
tapijten, textiel en wol naar andere Aziatische
naties voor producten als tin, peper, katoen, was
en specerijen; producten waar vraag naar is in
Anonieme Chinese kunstenaar, Portretbeeldje van VOC-schipper
Jan Meertens, ca, 1750-1760, beschilderde ongebakken
klei, houten pedestal, 36.5 cm, vermoedelijk gemodelleerd
in Kanton, ongesigneerd; collectie: Zeeuws Museum te
Middelburg, Collectie KZGW, G2240; foto: Ivo Wennekes.
China. Andere Europeanen hebben de Chinezen
weinig te bieden in termen van geproduceerde
goederen, behalve kostbare metalen zoals zilver.
Vanuit een Europees mercantilistisch perspectief
is dit handelspatroon onvoordelig, maar hen rest
weinig anders dan deze economische disbalans
te accepteren. Behalve de Nederlanders.17 De
kapiteins van de VOC hebben meer kansen
om de haven van Kanton aan te doen, tijdens
regelmatige reizen naar China, Japan en Batavia,
ook na het verlies van Formosa in 1662 en
de afsluiting van de haven van Fuzhou (ook
genaamd Hoksiew) in 1681. Een eerste reis
naar Kanton in 1729 wordt een succes door
een aankoop van 1.600 tael porselein van de
Chinese Hong-koopman Tan Suqua Chen
Shouguan, ook bekend als Chen Tingfeng
1716-1778). Hierop volgen regelmatige, en tot in
1731 toenemende handelstransacties met diens
zonen.18
Jan Meertens wordt verondersteld in dienst
te zijn geweest van de VOC als schipper en later
gezaghebber.19 De naam Meertens is echter een
veelvoorkomende familienaam, waardoor het,
ook door gebrek aan authentieke bronnen, lastig
is hem nader te duiden. Zijn portretbeeld is in
1864 aan het Zeeuwsch Genootschap gegeven.
Het is de schenkingsregistratie die suggereert dat
het hier gaat om Jan Martens, kapitein van het
schip 'Standvastigheid' dat op 1 juni 1754 vanuit
Goeree voor de kamer Rotterdam naar Indië zeilt
en daar te Batavia arriveert in de eerste week van
januari 1755.20 Het blauw en vermiljoen gekleur
de uniform van Meertens' portretbeeld verraadt
inderdaad een datering van rond 1750. Dit is de
tijd waarin de herenmode zich kenmerkt door
nauwere jasmouwen met kleinere zakkleppen
en rond-geneusde schoenen. Zijn aangezicht is
uitgevoerd in een hogere detaillering, vooral met
betrekking tot zijn gelaatskleur en de uitvoe
ring van rimpels en ogen. Dit geldt ook voor de
vouwen in het textiel van zijn vest en jas, die als
het ware natuurlijk om het lichaam zijn gevormd.
Het geheel heeft hierdoor een zeer realistische
belichaming gekregen. Aangenomen kan worden
dat deze anonieme Chinese kunstenaar niet alleen
een hoger ontwikkeld talent heeft, maar ook zeer
goed op de hoogte is geweest van de Europese
smaak.
Oost-Indische trofeeën
7
