'JèXA
't Is vol van schatten hier
De 'Lange Jan' en een onderkaak
Elke maandag als we in het museumdepot aan de
slag gaan loop ik er langs en wrijf ik er even over
en tik er met mijn ring tegenaan. Tja het is net als
bij oude kameraden, een plezierige herinnering
aan vele mooie jaren.
Het begon allemaal in 1979, toen ik, als kersverse
voorzitter van de Werkgroep Geologie (toen nog
Werkgroep Paleontologie geheten), de gelegenheid
kreeg om ook eens in de depots van het Zeeuws
Museum rond te kijken, waar de fossielencollectie
van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der
Wetenschappen was opgeslagen. Het werd een
ervaring, die grote gevolgen zou krijgen. De
eerstvolgende bijeenkomst van de Werkgroep
Geologie stond in het teken van de conservering
van deze collectie. Bijna iedere verzamelaar weet
dat vondsten van botten uit zee erg gevoelig
zijn voor verwering en vanwege het zout snel
uiteen vallen als er niets aan goede preparatie en
conservering gedaan wordt.
Dat was ook hier hard nodig en er kwam dan
ook een voorstel om de collectie, die in slech
te staat verkeerde, grondig aan te pakken met
vrijwilligers van de Werkgroep. Er werd een team
opgericht; Coen Hartman uit Middelburg en ik
gingen de zoogdierbotten schoonmaken en im
pregneren met Archeoderm* en Guus Husson uit
Goes en Anton Ampt uit 's Gravenpolder deden
tegelijkertijd de administratie en fotografeerden
de voorwerpen.
Elke week werd een vrachtje per handwagen
uit het bottendepot aan het Abdijplein overge
bracht naar het depot van de Archeologische
Dienst aan de Balans en daar werden de fossiele
botten, onder leiding van de provinciaal archeo
loog Jan Trimpe Burger en zijn assistent Bas Oele,
gefotografeerd en bewerkt. Achterin de binnen
tuin vond herstel en conservering plaats, het
Zeeuws Tijdschrift berichtte hier al over in 1980
(nr. 6, pag 183).
Het ergste waren de stoottanden er aan toe. Het
merendeel was door slechte klimatologische
omstandigheden en door inwerking van het
nog aanwezige zeezout aan beide uiteinden
opengebarsten en deze laatste weken daardoor
uiteen als de baleinen van een paraplu. Bij de
Zeeuws Archief, archief Commissie Uitdeeling Spijs Minver
mogenden Middelburg (Cie Uitd. Spijs), inv.nr 6 Ingeko
men en minuten van uitgaande stukken, 1871-1900.
Zeeuws Archief, archief De Zeeuwse Dorcas Middelburg (Dor
cas Mdb.), inv.nr 1. 'Reglement der vereniging "Zeeuw-
sche Dorcas", Naai- en breiloonen en Handleiding voor
het bezoeken der armen', getypt, [circa 1935].
Zeeuws Archief, archief De Zeeuwse Dorcas Middelburg
(Dorcas Mdb.), inv.nr 4, Aantekenboek van bedelingen in
Wijk N (of wijk VII), 1856-1941.
Zeeuws Archief, archief De Zeeuwse Dorcas Middelburg (Dor
cas Mdb.), inv.nr 7. Notities betreffende breien, naaien
en bezoeken, ongedateerd.
Zeeuws Archief, verzameling aanwinsten Zeeuws Archief,
16e-21e eeuw (33.5) inv.nr. 131, Statuten van de Vereni
ging onder de Zinspreuk 'Loon voor Werk' te Middelburg,
1839.
Noten
1 P. Brusse, Gevallen stad. Stedelijke netwerken en het
platteland, Zeeland 1750-1850 (Zwolle 2011) p.84. Dit
boek is onderdeel van een onderzoek getiteldDe balans
tussen stad en platteland; desurbanisatie en de opkomst
van de agrarische samenleving: Zeeland 1700-1860.
2 L. Lucassen, 'Staatsvorming, democratisering en sociale
zorg, sociaal-politieke ontwikkelingen' in: K. Davids en
M. 't Hart red., De werelden Nederland, een sociale en
economische geschiedenis van de laatste duizend jaar
(Amsterdam 2011) p.261.
3 M. Gijswijt-Hofstra, 'Dutch approaches to problems of
illness and poverty between the golden age and the
fin de siècle', in: O.P. Grell, A. Cunningham en R. Jiitte
red., Healthcare and poor relief in 18th and 19th century
Northern Europe the history of medicine in context
(Aldershot 2002) p.261.
4 J. Dekker, Het leven in Middelburg. Zorg en onderwijs in
Middelburg vanaf 1850 Het leven in Middelburg vanaf
het midden van de negentiende eeuw (Vianen 2016)
p.115.
5 P. Brusse, 'Bevolking en sociale verhoudingen', in:
P. Brusse, J. Dekker en A. Neele red., Geschiedenis van
Zeeland deel drie: 1700-1850 Geschiedenis van Zeeland
(Zwolle 2013) p.143.
6 R.G. Fuchs, Gender and poverty in nineteenth-century
Europe (Cambridge 2005) p.198.
7 ZA, inv.nr. 131, Statuten vereniging 'Loon voor Werk',
1839.
8 P. Sijnke en T. van Gent, Geestelijken, regenten en
kooplieden, meer dan 1000jaar geschiedenis van Middel
burg (Vlissingen 2001) p.89.
9 ZA, inv.nr. 131, Statuten vereniging 'Loon voor Werk',
1839.
10 ZA, inv.nr. 131, Statuten vereniging 'Loon voor Werk',
1839.
11 Fuchs, Gender and poverty, p.198.
12 ZA, inv.nr. 131, Statuten vereniging 'Loon voor Werk',
1839.
13 ZA, archief De Zeeuwse Dorcas Middelburg (Dorcas
Mdb.).
14 Het onderzoek van het Huygens ING naar armenzorg
wijst erop dat er wat onduidelijkheid is over de datum
waarop de Zeeuwse Dorcas is opgericht. Volgens het
Dorcas archief werd de vereniging in 1783 opgericht,
maar er is verder niets bekend in het archief over de
werkzaamheden uit die periode. Coronel, de gemeente
lijke verslagen en de Middelburgsche naamwijzer geven
1833 als oprichtingsdatum. Een mogelijke verklaring
hiervoor is dat de in 1783 opgerichte vereniging al snel
mislukte en uit elkaar viel tot de vereniging in 1833
nieuw leven werd ingeblazen. Geraadpleegd op 16-3
2020 via http://resources.huygens.knaw.nl/armenzorg/
gids/vereniging/2569712904.
15 ZA, Dorcas Mdb., inv.nr. 1, Reglement der vereniging
Zeeuwsche Dorcas [circa 1935].
16 ZA, Dorcas Mdb., inv.nr. 1, Reglement der vereniging
Zeeuwsche Dorcas [circa 1935],
17 ZA, Dorcas Mdb., inv.nr. 4, Aantekenboek Wijk N,
1856-1941.
18 ZA, Dorcas Mdb., inv.nr. 1, Reglement der vereniging
Zeeuwsche Dorcas [circa 1935],
19 ZA, Dorcas Mdb., inv.nr. 1, Reglement der vereniging
Zeeuwsche Dorcas [circa 1935],
20 Fuchs, Gender and poverty, p.198.
21 ZA, Dorcas Mdb., inv.nr. 1, Reglement der vereniging
Zeeuwsche Dorcas [circa 1935].
22 Dekker, Het leven in Middelburg, p.136.
23 ZA, archief Commissie Uitdeeling Spijs Minvermogenden
Middelburg (Cie Uitd. Spijs).
24 ZA, Cie Uitd. Spijs, inv.nr 5 ingekomen en minuten van
uitgaande stukken, 1816-1933, 1817.
25 ZA, Cie Uitd. Spijs, inv.nr. 5, ingekomen en minuten,
1831-1870.
26 A. Kort, Geen cent te veel. Armoede en armenzorg op
Zuid-Beveland, 1850-1940 (Hilversum 2001) p.23.
27 ZA, Cie Uitd. Spijs, inv.nr. 4 Ingekomen en minuten van
uitgaande stukken, 1816-1830.
62
Private armenzorg in Middelburg
Uit de verzamelingen van het Genootschap
Freddy van Nieulande
Freddy van Nieulande en Coen Hartman werken in de
binnentuin van het provinciaal depot bodemvondsten aan de
Balans (fotograaf onbekend]
De 'Lange Jan'
't Is vol van schatten hier
63
