leiding van Grant en Lee trokken om Richmond
heen en kwamen bij Petersburg waar een negen
maanden durend beleg volgde. In maart 1865
braken de Unionisten door de linies van
generaal Lee en stootten door naar Richmond.
Lee trok zich terug om zijn strijdkrachten te
hergroeperen. Dit mislukte en omsingeld door
een overmacht van het Noorden gaf Lee zich
over op 9 april 1865. Nog een maand waren er
schermutselingen doorsnel kleiner wordende
zuidelijke eenheden, maar tegen juni 1865 was
er geen confederaal leger meer.6 De oorlog was
op 9 april 1865 al beslist, maar de indertijd
bekende acteur en politiek activist John Wilkes
Booth wilde de Geconfedereerde Staten van
Amerika nog een laatste strohalm bieden. Hij
haatte Lincoln en was tegen de afschaffing van
de slavernij. Op 14 april 1865 vermoordde hij de
Amerikaanse president tijdens een voorstelling
in Ford's Theatre in Washington D.C. Lincoln
overleed de volgende ochtend. Booth werd na een
lange klopjacht gedood, maar er konden ook vier
andere samenzweerders opgepakt worden. Ze
werden veroordeeld tot de doodstraf en op
7 juli 1865 opgehangen op de binnenplaats van
een gevangenis.7
Abram Bril schreef vanuit Milwaukee op
4 september 1865: Wij zijn nog allen gezond. Ik
en mijn huisgezin en al de familie is ook nogal
gezond. Dat is de grootste schat op aarde dat wij
genieten kunnen. Ik heb ook 8 maanden soldaat
geweest. Je zult wel weten dat ik de wapens heb
moeten opnemen en dat is mij hard gevallen. Dat is
een harde bezoeking als je op zo'n manier van uw
vrouw en hinders wordt weggenomen. Ik heb geloot
voor een jaar maar ik heb maar 8 maanden moeten
staan door de overwinning. Ik heb mij altijd er goed
in kunnen generen Ik heb mijn vertroosting bij
geen mensen gezocht maar altijd bij God. Dat was
mijn enigste toevlucht waar ik ook altijd werkzaam
mee ben geweest, met mijn gebeden tot Hem. Ik
dacht dat ik al tamelijk goed in de wereld was
geweest, maar nee, ik ben er nog maar in gekomen.
(Ik dacht dat ik al wat van de wereld gezien had,
maar nee...) Ik ben vijfmaal in de slag geweest. Dan
kun je staan kijken als kameraden van beide zijden
weg worden geschoten gelijk ik heb ondervonden.
Daar hebben mij ook twee kogels getroffen: een aan
mijn hoofd en een aan mijn voet, maar dat heeft
mij toch geen schade gedaan. Die aan mijn hoofd
is gelijk een bobbel geworden. Dat heeft mij wel
drie of vier weken zeer gedaan maar daarom ben ik
toch niet achtergebleven. Wij hebben veel moeten
marcheren hetgeen mij geen hinder heeft gedaan.
Wij hebben wel een mars gedaan van duizend mijlen
en ik ben nooit achtergebleven en ik ben nooit uit
het gelid geweest, terwijl er met hopen langs de roed
(weg) lagen. Ik heb alles goed kunnen doorstaan.
Ik ben altijd goed gezond geweest. Ik ben bij die
generaal Lie (Lee) ook geweest. Als ze die gevangen
hebben genomen waren wij twee dagen zonder eten.
Dan had ik niet veel moed. Wij hadden een gedeelte
van ons eten afgegeven aan die soldaten van die
generaal, want die hadden in geen drie dagen eten
gehad. En de weg was zo slecht dat onze wagens
die niet hadden kunnen volgen met ons eten. O
broeder wat een vreugde toen die generaal gevangen
was genomen. Velen schreeuwden van blijdschap
en daar werd hoera geroepen van alle kanten. Wij
waren daar met 150.000 man en die generaal had
23.000 man, dus de overmacht was te groot. En zo
was het overal. Het was drie man van ons tegen het
Zuiden een man. O broeder het ziet er desolaat uit
in het Zuiden. De boeren zijn heel uitgebuit. Alles
is verbrand en geplunderd en gestolen. Ik kan het
u niet schrijven wat ik heb ondervonden en wat ik
heb gezien. Zelfben ik er nu mee bovenop gekomen.
Mijn vrouw had alle maanden 12 dollars van de
stad en 5 dollars van de staat en mijn zoon Abram
die verdiende 6 schellingen per dag, dus dat was 19
en een halve dollar in de maand. Abraham die leert
ook een ambacht, die leert ijzergieten in dezelfde
fabriek waar ik werk. Zo gauw ik thuis was lieten
zij Abraham zeggen dat ik mocht komen werken zo
gauw als het mogelijk was. Dus mijn vrouw had
36 en een halve dollar te verteren in de maand en
ik had 16 dollar in de maand en 8 dollars in de
maand voor kleren. En ik ben nog eenmaal in de
slag geweest toen wij moesten ritteren (retire - ons
moesten terugtrekken.) Dan ben ik bijna gevangen
genomen maar ik had mijn ransel op mijn rik
(rug). Die heb ik gauw losgemaakt en weggegooid
waardoor ik weer wat harder kon lopen. Ik denk dat
er zowat voor 30 dollars goed (kleren) in was maar
ik wilde nog liever mijn goed verliezen als gevangen
genomen te worden. Naderhand heb ik dan opnieuw
moeten inkopen van het regiment, maar toen alles
afbetaald was dan heb ik nog 89 dollars getrokken.
0 broeder wat vreugde toen ik thuis kwam bij mijn
46
Abram Bril rent voor z'n leven
vrouw en kinderen en de familie. Er moesten ook
meer Hollanders gaan, maar wij waren niet bij
elkaar. De ene was hier en de andere was daar. Wij
zijn allen goed thuis gekomen. Een is doodschoten,
dat is de enige van de Hollanders. Ik moet u ook
nog melden dat mijn vrouw is bevallen in de tijd
dat ik weg ben geweest van een zoon. Zijn naam is
Jakobus Johannis. Ik was zestien dagen van huis
weg en mijn vrouw in zo'n staat. Maar alles is naar
wens verlopen. Ik hou er mee op met de pen maar
niet met mijn hart.
Hoe het verder ging...
Het is een wonder dat Bram Bril de gevechten
tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog overleefde.
Eenmaal thuis had hij zoveel geld verdiend
dat hij land kon kopen om daar groente en
aardappelen op te verbouwen en enkele varkens
te houden. Ook kocht hij een stukje grond om een
huis op te zetten om wat dichter bij zijn werk te
wonen. Abraham was in zijn latere leven opkoper
van oud ijzeren overleed in 1901 in Milwaukee
ten gevolge van een ongelukkige val. Over zijn
zeven kinderen is weinig bekend. Alleen over
zijn oudste zoon, genoemd naar zijn vader en
grootvader, weten we veel uit de brieven. Net
als zijn vader werkte hij in een ijzergieterij. Hij
overleed in 1908 toen hij onderweg naar huis een
trein niet hoorde aankomen vanwege doofheid.
Jan Bril ging het als boer met veel land voor
de wind. De boerderij bleef generaties lang in
bezit van de familie. Zijn zoon Abraham Pieter
volgde hem op en daarna diens zoon Walter.
Uit aantekeningen in bezit van de familie Bril
blijkt dat de hele familie eens per jaar in de
zomer bij elkaar kwam. Dat waren ongeveer
100 familieleden. Tijdens die bijeenkomsten
werd de geschiedenis levend gehouden vanaf
de vlucht uit Frankrijk in 1749, de vestiging in
West-Zeeuws-Vlaanderen en de emigratie naar
Noord-Amerika. Jacob van Ouwerkerk trouwde
in 1865 met Tanneke Oppeneer uit Terneuzen.
Hun acht kinderen werden in Holland town
geboren. Waarschijnlijk verdiende Jacob zijn
geld als boer. Hij bleef in Holland town wonen en
werd begraven in het nabij gelegen Sheboygan
Falls. Zijn nakomelingen zwierven uit. Jo Ellen
(1947) en Sarah (1950), twee dochters van zijn
kleinzoon Jack, zijn kunstenaar. Jo Ellen maakt
surrealistische kunst in New York en fotograaf
Sarah is/was professor fotografie aan het Pratt
Institute in Brooklyn. Werk van beiden is te
vinden op internet.8
Noten
1 Gemeentearchief Sluis te Oostburg: Inventaris van het
archief van de gemeente Zuidzande (1792-1970) (1988),
documentatie 642. Privé-correspondentie van emigran
ten uit Amerika (Wisconsin) gericht aan de familie Bril
te Zuidzande, 1851-1917. De collectie omvat 48 brieven.
Dat waren er aanvankelijk veel meer. Er werd tot 1954
gecorrespondeerd. De brieven zijn ternauwernood aan
versnippering ontkomen. Maria Sara Le Grand-Bril
(1887-1979) had ze in bezit en besloot in 1961 om eens
flink op te ruimen. Het is dankzij haar kleindochter, die
toevallig langskwam, dat de resterende brieven bewaard
zijn. Kleindochter Hanneke Claessens-van der Hooft
heeft in 1967 de transcriptie verzorgd.
2 Marja de Groote, West-Zeeuws-Vlamingen in Wisconsin.
Brieven van de families Bril, Van Ouwerkerk en Risseeuw
vanuit town Holland, Sheboygan county en Milwaukee,
1851-1862. In: Tijd|Schrift Bulletin van de Heemkundige
Kring West-Zeeuws-Vlaanderen, nr. 3 (september 2013),
20-43. Over de overtocht en de eerste tien jaar van
de families in Amerika. 3 De doorlopende tekst van de
brieven is voorzien van punten en enkele komma's en
soms wat meer naar deze tijd vertaald door woorden in
de huidige schrijfwijze op te nemen. De volgorde van de
woorden is af en toe veranderd. Om sfeer en kleuring te
behouden zijn dialectwoorden, de schrijfwijze van de 'h'
in plaats van de 'g' en rechtstreeks uit het Engels ver
taalde woorden (met daarachter door mij de betekenis
tussen haakjes) gehandhaafd. Soms is de betekenis van
een woord een raadsel doordat het slecht leesbaar is in
het origineel en de transcriptie ook geen uitsluitsel gaf:
een Engels woord dat zodanig 'verzeeuwsvlaamst' is, dat
het onbegrijpelijk is geworden.
4 https://www.wisconsinhistory.org/turningpoints/
tp-024/?action=more essay
5 https://isgeschiedenis.nl/nieuws/medische-innova-
ties-uit-de-amerikaanse-burgeroorlog
6 https://nl.wikipedia.org/wiki/Richmond-Petersburgveld-
tocht
7 https://isgeschiedenis.nl/nieuws/samenzweerders-van-
de-moord-op-abraham-lincoln
8 Geraadpleegd 10-12-2019 Sarah http://vanouwerkerk-
pictures.com/ en Jo Ellen https://www.vanouwerkerkinc.
com/framed
Abram Bril rent voor z'n leven
47
