Friesland later op de loodjes aangebracht. Dit lijkt
er op te wijzen dat de merktekens op de loodjes
uit Valkenisse de tekens zijn van de aanbrengers
van het gemaal.
Met dit laatste kenmerk zijn alle kenmerken
die kunnen voorkomen op een graanloodje
te koppelen aan de loodjes uit Valkenisse. Dit
betekent dat de in Valkenisse gevonden loodjes
graanloodjes zijn. De volgende stap is om te
bekijken of deze graanloodjes ook in Valkenisse
zijn gebruikt. Voor het gebruik van graanloodjes
moet in of in de omgeving van Valkenisse een
graanmolen hebben gestaan. Op een kaart van
Visscher en Roman uit 1655/56 staat bij het
dorp Valkenisse een molen (zie afbeelding 8).
Dit is ongeveer 50 jaar nadat graanloodjes zijn
vervangen door papieren biljetten. Het is niet
ondenkbaar dat deze molen hier al langer stond
maar dat kan helaas niet feitelijk worden onder
bouwd vanuit historische bronnen omdat er zoals
eerder vermeld weinig bronnen uit deze periode
over zijn gebleven door overstromingen van het
dorp.
Ondanks het ontbreken van historisch bewijs dat
er in Valkenisse in de 16e eeuw een graanmolen
heeft gestaan is het op basis van het aantal
vondsten zeer aannemelijk dat de graanloodjes
die in Valkenisse zijn gevonden daar werden
gebruikt.
Nu is aangetoond dat er graanloodjes in Valke
nisse zijn toegepast volgt een onderzoek naar
mogelijke graanloodjes in het verdronken dorp
Nieuwlande. De keuze om onderzoek te doen naar
materiaal uit Nieuwlande is gemaakt omdat in de
resten van dit dorp veel materiaal is gevonden en
dus beschikbaar is voor onderzoek.
Het verdronken dorp Nieuwlande
In de jaren '90 (vorige eeuw) is in het verdronken
dorp Nieuwlande een gietmal gevonden voor
loden penningen (zie afbeelding 9).18 Het dorp
Nieuwlande lag net als Valkenisse op het eiland
Zuid-Beveland en is in 1530/1532 overstroomd
(zie afbeelding 3).19 Doordat bekend is dat het
dorp Nieuwlande in 1530/1532 is overstroomd
en verlaten door de bewoners mag worden
aangenomen dat de gietmal is te dateren vóór
1532. Hiermee valt deze gietmal in de periode
waarin loden penningen werden gebruikt voor
de impost op het gemaal. Een mogelijkheid is dan
ook dat deze mal is gebruikt voor het maken van
graanloodjes. Vanuit deze invalshoek volgt een
onderzoek om deze hypothese te toetsen.
De eerste stap is om in beeld te krijgen welke
letters er op de mal voorkomen. De in Nieuwlande
gevonden gietmal heeft aan de ene kant gotische
letters en aan de andere kant klassieke letters
(zie afbeelding 9). De mallen voor de pennin
gen met de gotische letters lijken doelbewust
onbruikbaar gemaakt. Deze letters zijn namelijk
met pijpaarde dichtgezet. Kennelijk mochten deze
(oudere) penningen niet meer worden gegoten.20
Dit sluit aan bij het gegeven dat rond 1521 de
gotische letters zijn vervangen door een klassiek
lettertype. De volgende drie gotische letters zijn
nog (deels) zichtbaar: M, V en een gespiegelde
letter B (zie afbeelding 9). Naast deze letters is op
Nieuwlande een loodje gevonden met een gotische
P die op basis van uitvoering is toe te wijzen aan
de gotische kant van de gietmal. Dit betekent dat
minimaal de volgende letters op de gotische kant
van de mal stonden: M, P, V en gespiegelde B. Op
de keerzijde van de gietmal zijn de volgende klas
sieke letters zichtbaar: G, M, S, U, V (zie afbeel
ding 9). Opvallend is dat de klassieke letters G, S
en U gespiegeld uit de mal komen na het gieten
van de loodjes.
Het is zeer waarschijnlijk dat deze fout is ontdekt
want er zijn geen loodjes in Nieuwlande gevonden
die afkomstig zijn van de klassieke kant van de
mal. Nu duidelijk is welke letters voorkomen op
de gietmal komt de vraag aan de orde of deze
k'Kiv/c,
Afb. 8 Detail, Kaart Visscher en Roman uit 1655/56. De molen
van Valkenisse is met rood omcirkeld.
138
Graanloodjes uit Zeelan
