letterlijk: 'ringetje van het trommelvlies', of kort
weg bulla; zie afbeelding 2) is bij alle walvissen
tot een groot en compact bot uitgegroeid. De
grote holle aardappelvormige bulla fungeert als
klankkast, om de geluidsgolven te versterken en
te concentreren. Waarom het binnenoor (perioti-
cum) zo een groot en massief bot geworden is, is
vooralsnog niet duidelijk.
Omdat beide botten uit uiterst compact bot
bestaan en een (vrij) ronde vorm hebben overle
ven ze de erosie zeer goed, terwijl de rest van de
(schedel)botten veel fragieler is en vaak geheel
of grotendeels wegrot en/of in brokjes uit elkaar
valt. Daarom vinden we in verhouding zoveel
gehoorbotten. Gelukkig zijn deze botten (vooral
het perioticum) zeer specifiek. Elke walvissoort
heeft een typisch binnenoorbot, dat (vrij) dui
delijk verschilt van dat van alle andere soorten
(zie afbeelding 2 voor de drie grote types bullae
tympani van drie grote baleinwalvisfamilies).
Dat is zowaar een heel bijzonder geschenk van
de evolutie. Door deze botten te verzamelen en
te bestuderen weten we dus welke verschillende
walvissoorten in welke onderlinge verhouding in
een bepaalde zee in een bepaalde periode voor
kwamen
Op afbeelding 3 is het binnenoorbot van
Diunatans luctoretemergo (NHG22347 uit de
Genooschapscollectie) afgebeeld, een 4 miljoen
jaar oude fossiele vinvissoort die enkel uit de
Westerschelde bekend is! Bovenaan links (A) zie
je een zeer gedetailleerd ventraal aanzicht van de
spiraalvormige kanalen van het slakkenhuis (mi-
cro-CT-scan) en rechts een dwarsdoorsnee ervan.
Binnenin deze kanalen zaten ooit de trilhaartjes
vast, de haartjes waarmee we geluidstrillingen
kunnen waarnemen. Deze trilhaartjes zijn op hun
beurt verbonden met de gehoorzenuw. Die geeft
de waarneming van deze trillingen door aan de
hersenen die dit signaal interpreteren; 'horen'
noemen we dat.
Walvissen zijn sociale dieren die in het alge
meen in groepen leven, soms hele grote groepen
van honderden individuen (enkele soorten leven
solitair). Communicatie via geluid is derhalve
erg belangrijk voor deze dieren. Bekend zijn de
'gezangen' van de bultruggen (Megaptera novae-
angliae Borowski, 1781; een soort uit de vinvis
familie, Balaenopteridae). Met hun vocalisaties
communiceren ze zowel binnen de kudde als
daarbuiten over honderden kilometers afstand.
Kuddes hebben 'lokale' dialecten en kunnen op
basis van hun 'zang' herkend worden (door spe
cialisten).
Voor paleontologen hebben de gehoorbotten
vooral een grote taxonomische en ecologische
waarde. We kunnen er uit afleiden hoeveel
verschillende soorten ergens voorkwamen, welke
soorten algemeen waren en welke zeldzaam,
langs welke kustroutes een bepaalde soort mi
greerde en waar de vermoedelijke voortplantings-
gebieden lagen. Ze vormen dus een bron van zeer
waardevolle informatie!
M.E.J. Bosselaers (1956) M.A. is conservator Zee
zoogdieren vanwege het Zeeuws Genootschap bij het
Zeeuws Museum. Tevens is hij research associate voor
dezelfde dicipline bij het Koninklijk Belgisch Instituut voor
Natuurwetenschappen te Brussel.
't Is vol van schatten hier
31
