de veiling P.A. de Genestet in Amsterdam 'twee
naakte figuren in een grot'. Vooralsnog moeten
we het hiermee doen.17
De portretten onder de loep
Dat de voorgestelde man daadwerkelijk Pieter
Duvelaer betreft, is op te maken uit de aanhef
van de brief die hij in zijn rechterhand ophoudt.
Deze is gericht 'Aan De Heer Mr Pieter Duvelaer
[filius Petri] adv[ocaat] tot Middelb[urgh]'.18
Hij is neergezet als belezen man, die (uitgebreid)
correspondeert en als een bestuurder, gezien ook
de flinke stapel papieren waar hij zijn hand op
heeft. Hij is modieus gekleed, in een 'Japonsche
rock' en draagt een losse gestrikte das. Een
opvallend detail is de zandloper, waarvan al het
zand op de bodem ligt. Een zandloper kan een
vanitassymbool zijn - op een gegeven moment is
het leven voor eenieder voorbij - maar wellicht is
hier ook een link te leggen met het motto dat de
zoon en kleinzoon van Duvelaer zullen hanteren,
zoals Goudbeek stelt, 'Festina lente' (haast je
langzaam). Het is precies zo'n zelfde model
zandloper als geschilderd in het vanitasstilleven
in Antwerpen en de drie andere nu bekende
stillevens.
Anna is, zoals vaker bij vrouwenportretten
het geval is, 'buiten' geportretteerd. Ze wordt
geflankeerd door een 'water spuwende' putto op
een dolfijn. Het water klatert op haar linkerhand.
Ook Anna is bepaald modieus gekleed en uit
gebeeld als een vrouw uit de hoogste regionen.
Daarover later meer.
Goudbeek schat in dat de portretten tussen
1680 en 1690 zijn besteld. Deze datering is om
een aantal redenen wat naar voren te trekken.
Het lijken huwelijksportretten te zijn. En waar
het eind zestiende, begin zeventiende eeuw
gebruikelijker is om een aantal jaar te wachten
na het sluiten van een huwelijk met het verlenen
van een opdracht voor partnerportretten is dat
later in de zeventiende eeuw anders. Dan volgt
de opdracht in het trouwjaar of toch kort erna.19
Uitgaande van een huwelijksdatum van (kort
voor) 1672 zijn de schilderijen te plaatsen rond
dat jaar.
Er is ook een kunsthistorisch argument dat
deze suggestie ondersteunt. De compositie van
het portret van Anna is namelijk niet uniek,
verre van. Deze blijkt naadloos te passen in het
soort portretten dat Pieter Nason vanaf circa
1667 produceert. Sterker nog, Anna's schilderij
lijkt een kopie, en dan ook nog een vrij getrouwe,
van een portret van Nason, waarvan liefst drie
variaties bewaard zijn gebleven. Maken we even
een uitstapje naar deze, in zijn tijd, succesvolle
portrettist.
Pieter Nason (1612-1688/'90)
De productieve schilder Pieter Nason is in de
kunstgeschiedenis niet uitputtend onderwerp
van onderzoek geweest.20 Hij wordt geboren in
Amsterdam in 1612 en zal daar zijn opgeleid.
In 1638/'39 verhuist hij naar Den Haag, waar
hij in 1639 lid wordt van het schildersgilde.
Zijn vroege werk verraadt zijn Amsterdamse
komaf, maar al gauw in Den Haag ontstaat
een 'eigen stijl, waarin modieuze elementen en
elegante poses gecombineerd bleven met een
allengs wat ouderwets wordende degelijkheid'.21
Het is opvallend dat Nason tot net voorbij het
midden van de jaren zestig inderdaad uitblinkt
in elegante en soms ingewikkelde handstanden
en bijvoorbeeld bij de vrouwenportretten met
verfijnde bloementakken. Hierna volgen series
portretten waarin veel tot stand lijkt gekomen
op basis van een vast repertoire in houdingen
en setting - iets dat ook is waar te nemen bij
veelportrettist Nicolaes Maes -, waarbij bij
Nason de uitvoering van kleding en omgeving,
maar ook de ledematen zoveel zwakker wordt
dan voorheen dat deze in de handen van
assistenten moet zijn gegeven. Het lijkt er zelfs
op dat er in het atelier al doeken klaar hebben
gestaan, waar alleen nog het hoofd aan diende
te worden toegevoegd en hier en daar wat details
bijgewerkt. Wanneer de latere (vanaf circa
1667/'68) portretten van Nason achter/naast
elkaar worden bekeken, valt nog iets op: hij
schildert de vrouwen met net iets te grote ogen,
neuzen worden iets minder individualistisch. Hij
idealiseert.
Nason schildert lang niet alleen inwoners uit
Den Haag. Zijn clientèle bestaat ook uit personen
die de hofstad kort bezoeken in verband met
politieke beslommeringen of anderszins, zoals
officieren uit het Staatse leger. In de database
van zo'n 500 geportretteerde Zeeuwen die is
Jan Denens schildert Pieter Duvelaer en AnnaVelters 97
