Zeeland 30.4
Lood-tinnen seksuele insignes
Tegenwoordig roept de combinatie seks en
Middeleeuwen twee contrasterende beelden op.
Enerzijds was er sprake van sterke onderdrukking
door de heersende kerk, die elke erotische
daad en gedachte als zondig beschouwde en
waarvoor meestal boetedoening vereist was.
I.M.(Ivonka) Ciepielak
Eens in de zoveel tijd serveert de geschiedenis een
gerecht waarvan het recept in een onbekende taal
geschreven is. Dat is ook het geval bij de kleine
lood-tinnen insignes met seksuele afbeeldingen die
tijdens archeologische opgravingen in Nederland,
Vlaanderen, Franrijk en Engeland gevonden zijn.
De insignes dateren ruw geschat uit de late
Middeleeuwen (1350-1550); ze werden in grote
aantallen geproduceerd en deze curieuze objecten
vormen een voor een groot deel onverklaard
aspect van de volkscultuur op het terrein van
de seksualiteit uit deze periode. De profane en
religieuze insignes krijgen in de wetenschap ruim
aandacht, de betekenis van de insignes in de vorm
van geslachtsorganen is onbekend. Ze worden niet
genoemd in Middeleeuwse schriftelijke bronnen,
we weten niet waar ze voor dienden en door wie
en wanneer ze werden gedragen. Opvallend is dat
'de vrouwelijke variant' in Europa bijna uitsluitend
in Zeeland is gevonden.
Seks binnen het huwelijk was bedoeld voor de
voortplanting en genot was daarbij niet op zijn
plaats. Volgens de leer van de kerk bedreigde
seksualiteit de redding van de ziel en kon een
zondaar tot eeuwige verdoemenis veroordeeld
worden. Anderzijds bestond er naast de hiervoor
beschreven somberheid en zonde een lichtere,
wereldser visie op seksualiteit: van hitsige
priesters die de parochianen aanrandden, van
edelen die er minnaressen op na hielden, van
seks bedrijvende monniken en nonnen, van
bedrogen echtgenoten en van in de bosjes
rampetampende boeren. Bij die visie was seks
niet slecht en zondig, maar vrolijk en met
grappen.
Het volk in de Middeleeuwen beschouwde
de kerkelijk opvattingen vaak als hypocrisie en
negeerde deze op grote schaal. In de literatuur
uit die tijd zijn beide opvattingen ruim vertegen
woordigd. Vanaf de achtste en negende eeuw
kennen we talrijke geschriften, codices, die het
leven van bijvoorbeeld monniken beschrijven in
de traditie van de eerste christelijke monniken
of de woestijnvaders. Indrukwekkend zijn daarin
de voorbeelden van de heroïsche boetedoeningen
als gevolg van schuldgevoelens, veroorzaakt
door vleselijke lusten. De andere opvatting over
seksualiteit, een lichte en aardse houding, vinden
we in bijvoorbeeld de verhalen van Chaucer
en Boccacio en in de humoristische schunnige
rijmpjes die uit die tijd overgeleverd zijn. Beide
opvattingen zullen mogelijk in de betekenis van
deze lood-tinnen insignes verscholen liggen.
Goedkope lood-tinnen insignes, bestemd
voor het volk, werden in de Middeleeuwen mas
saal geproduceerd, ze verschillen niet veel van
de prulletjes die ook vandaag nog in souvenir
winkels liggen. De Middeleeuwse insignes hebben
voorstellingen die variëren van Christus, Maria,
en de vele heiligen, tot gebruiksvoorwerpen,
planten, dieren, literaire afbeeldingen en dus
ook seksualiteit. Op het schilderij van de Meester
van Alkmaar uit 1504, voorstellende 'De zeven
werken van barmhartigheid' in het Rijksmuseum,
dragen de pelgrims insignes uit Santiago de
Compostella (een schelp), uit Rome (de sleutels
van St. Paulus kerk buiten de Muren) en
Canterbury (de zwaarden van Thomas Beckett).
Deze steden waren, naast Jerusalem, de meest
populaire bedevaartsoorden uit de Middeleeuwen.
Meester van Alkmaar, Zeven werken van barmhartigheid,
1504, olieverf op paneel, 101 x 54 cm, Rijksmuseum
Amsterdam, SK-A-2815 (detail)
Lood-tinnen seksuele insignes
153
