over deze speldjes; in de primaire bronnen is
vrijwel niets te vinden. We weten niet wanneer ze
gedragen werden, bij welke gelegenheden en wie
ze droegen: mannen, vrouwen of allebei?
Geschiedenis van het onderzoek
De allereerste exemplaren van de seksuele speld
jes zijn beschreven door een Franse amateur-
archeoloog, Arthur Forgeais. In 1865 publiceerde
hij een zestien pagina's tellend boekje getiteld
'Priapées', een soort van catalogus van vijfen
twintig seksuele insignes, waaronder een paar
wandelende vulva's, die tussen 1848 en 1865 in
de Seine gevonden waren. Forgeais heeft het
boekje, geheel in de geest van de negentiende
eeuw, voorzien van een moraliserend commen
taar en hij veronderstelde dat de voorwerpen
iets te maken zouden hebben met bordelen en
seksuele verlokkingen. Hij besefte overigens
dat zijn begrip van de iconografie van deze
voorwerpen ontoereikend was en dat er verder
onderzoek nodig was voor een beter begrip.6
Aangespoord door Forgeais hebben historici
als Frederick Elworthy, Lee Stone en Tomas
Wright tussen 1866 en 1920 de mogelijke functie
van deze voorwerpen onderzocht. Zij zagen in
het gebruik een voortzetting van pre-christelijke,
(onheil-)afwerende gebruiken, in een Priapische
traditie, waarbij het grote geslachtsdeel van
Priapus uit de Griekse en Romeinse mythologie
een rol speelt. Elsworthy refereerde daarbij aan
klassieke schrijvers als Plutarchus, Plinius en
Juvenalis, die veel schreven over het 'boze oog'
en hoe het ontbloten van de geslachtsorganen het
onheil met succes af kon wenden.
Tussen 1927 en 1993 zijn er nauwelijks
publicaties over seksuele insignes gepubliceerd.
Waarom is niet duidelijk. Gebrek aan primaire
bronnen, weinig belangstelling voor het lage,
obscene en lelijke, of gewoon academische
preutsheid?7
De situatie veranderde toen in 1993 de histo
rici H.J.E. van Beuningen en A.M. Koldeweij het
eerste deel van een catalogus van duizend sacrale
en profane lood-tinnen insignes uit de collectie
van Van Beuningen hebben gepubliceerd,
gevolgd door nog drie delen (2001, 2013, 2018).
De seksuele speldjes staan er in beschreven en
gecatalogiseerd, maar veel aandacht wordt er niet
aan besteed. De meeste zijn min of meer bij toeval
gevonden; in verdronken gebieden, in globaal
te dateren stadsafval en in ophogingslagen in
geïmporteerde grond. Tijdens opgravingen in
de tachtiger jaren zijn bij het verdronken dorp
Nieuwlande (verdronken land van Zuid-Beveland)
zeer veel seksuele insignes gevonden.
Het gebruik is onbekend
De amulet-functie van seksuele insignes is te be
grijpen, maar hoe en door wie ze werden gedra
gen weten we niet. Er is maar één opmerking over
het dragen bekend. In 1524 schrijft de bekende
Italiaanse satiricus en pamflettist Pietro Aretino:
'Mij komt eerder voor, dat men het orgaan, dat de
natuur ons gegeven heeft voor het voortbestaan,
als hanger om de nek moet dragen of als medail
lon op de baret Aretino duidde hier op de
seksuele insignes die men in de zestiende eeuw
nog wel kende, maar die uit een eerder cultuur
historisch tijdperk stamden. Mensen van nu zien
ongetwijfeld iets anders dan de Middeleeuwer zag
in zulke afbeeldingen.
De variatie in de seksuele insignes is groot en
getuigt van een bijna obsessieve fantasie. In een
van de meest bizarre voorstellingen wordt een
fallus, in het bijzijn van de familie, aan het spit
gedraaid en geroosterd. Man en kind draaien en
de vrouw bedruipt het geval met een pollepel en
het druipende vet wordt door een vagina eronder
opgevangen. Er is wel een tekstuele bron voor
zo'n beeld: 'aan het spit rijgen' is een bekende
allegorie voor een seksuele daad. Die beschrijving
komt voor in het laat vijftiende-eeuwse verhaal
van Mariken van Nieumeghen. Marieken was
zoek. Haar oom vreesde dat zij in een kamertje
terecht gekomen is, waar men zulke kippetjes
voor geld aan het spit rijgt ('Daer men sulken
tijtkens om een grootken speet') Hij was dus
bang dat ze in de prostitutie terecht gekomen was
(Koldeweij, 2006).8
Iconografie
De seksuele speldjes beslaan een aantal thema's,
waarvan een drietal hier besproken worden:
bazige vrouwen en hitsige dwazen, seksuele
gemeenschap of 'minnespel' en vrouwelijke en
mannelijke genitaliën.
156
Lood-tinnen seksuele insignes
