VIJANDEN EN PARASIETEN
co
O
.5 In de natuur is het eten en gegeten worden. Dat geldt
p ook voor de aculeaten. Bijvoorbeeld de sociale plooi-
—l vleugelwespen staan erom bekend dat ze enorme hoe
veelheden andere insecten kunnen "verdelgen". Bijna
alle aculeate wespen voeden hun larven met andere
ongewervelden. Tussen al die prooien bevindt zich een
aanzienlijk deel verwante aculeaten. In dit hoofdstuk
beschrijven we "gegeten worden". Het "eten" van andere
insecten wordt behandeld in het hoofdstuk voedsel.
Verschillende soorten belagers
Vijanden van bijen en wespen zijn er in soorten en
maten. Ze worden in een aantal verschillende typen in
gedeeld, van klein naar groot:
endoparasiet (larve van parasiet leeft in het lichaam
van de gastheer),
ectoparasiet (leeft op de gastheer)
cleptoparasiet (steelt voedsel voor de larven, meestal
inclusief deel van het nest, of geheel nest)
predator (organisme die zich voedt met meerdere
prooien die voor het voeden gedood worden).
Hieronder geven we van al deze groepen wat voorbeel
den. Daarnaast schetsen we de verspreiding van deze
soorten in Zeeland, gebaseerd op de soms beperkte ken
nis die er nu is.
Endoparasieten
Natuurlijk hebben onze aculeaten last van allerlei inter
ne parasieten waaronder diverse microscopisch kleine
organismen zoals bacteriën. Organismen die binnenin
het lijf leven en er allerlei ziekten kunnen veroorzaken.
De kleintjes als virussen en bacteriën laten we hier ech
ter buiten beschouwing.
Een Viltvlekzandbij die geparasiteerd wordt door een
waaiervleugelige
Een interessante groep van endoparasieten zijn de zo
genaamde Waaiervleugeligen (Strepsiptera), waarvan
er in Nederland 3 soorten parasiteren op aculeaten.
Het zijn merkwaardige insecten, waarvan de volwassen
mannetjes slechts enkele uren leven en de vrouwtjes in
het achterlijf van hun gastheer verblijven. Die vrouw
tjes zijn te zien doordat ze iets tussen de achterlijf
segmenten uitsteken. Ze zijn echter zo klein dat ze in
het veld haast niet opvallen. Pas als er bijen verzameld
worden en door een loep goed bekeken worden, kun
nen de Waaiervleugeligen worden ontdekt. Bijen die
geparasiteerd worden, worden gestylopiseerd genoemd.
Ook in Zeeland zijn gestylopiseerde bijen aangetroffen,
bijvoorbeeld een viltvlekzandbij, gevonden bij Kasteel
Westhove bij Oostkapelle.
Ectoparasieten
Insecten kunnen ook last hebben van kleine beestjes die
op hun lijf leven en lastig zijn omdat ze lichaamsvocht
zuigen. Heel bekend is de varroamijt die op de honingbij
leeft en soms een ware plaag wordt. Ook andere acule
aten hebben soms last van mijten. Zoiets blijkt soms pas
als de bijen of wespen gevangen worden en onder de
microscoop of loep goed bekeken worden. Een flink deel
van de aculeaten in de Zeeuwse collecties, blijkt last
gehad te hebben van mijten. Sommige bijen zijn echter
zo sterk met mijten bezet, dat het direct al in het veld
opvalt. Het is bijvoorbeeld waargenomen bij verschil
lende hommels en bij de gehoornde metselbij. Opval
lend was dat bij een insectenhotel in Terneuzen, een
hoog percentage gehoornde metselbijen besmet was,
en dat in de loop der jaren de gemiddelde besmetting
nog verder opliep. Sommige bijen waren door de mijten
helemaal grauwbruin gekleurd. De vraag is hoe negatief
deze mijten de gastbij beïnvloeden. Een andere vraag
is of dat dergelijke bijenhotels een verhoogd risico op
besmetting voor de bijen betekenen. Een druk bezette
nestelplek betekent immers een hogere contactkans
tussen de bijen onderling en de mijten.
Cleptoparasieten
Tot de belangrijkste vijanden van aculeaten behoren hun
eigen verwanten. Gevechten tussen exemplaren van de
zelfde soort zijn regelmatig waargenomen. Bijvoorbeeld
bij vrouwtjes van de bestudeerde nestaggregaties van
de zwart-rosse zandbij in Braakman Noord. De indruk
bestond dat de gevechten vooral om de nestholletjes
gingen, mogelijk ook om de beste plekjes om een hol te
graven. Zo'n gevecht ging er soms behoorlijk fel aan toe
en laat zien dat de vrouwelijke dieren in zo'n situatie
echte concurrenten van elkaar zijn. Als je eigen, met
veel moeite gegraven nesthol wordt ingepikt door een
20 Fauna Zee(andica
