bruine rat: verkeersslachtoffers per maand (n=174)
40
30
20
10 f
..li..
jan. feb. maart april mei juni juli aug. sept. okt. nov. dec.
boomknoppen, fruit, slakken, schelpdieren, vis, amfibieën,
aas, afval en bijvoorbeeld zelfs jonge konijnen. De soort
schijnt zich moeiteloos aan te passen aan sterk wisse
lende omstandigheden. Zo blijkt uit observaties dat ze in
de herfst bij het verlagen van het waterpeil in het Veerse
Meer, direct de aangegroeide mosselen die dan boven
water blijven, beginnen te consumeren. Ook op Neeltje
Jans foerageren ze tussen de door het dagelijks getij pe
riodiek droogvallende mosselbanken op het strand. Door
hun soms massale voorkomen hebben de bruine ratten
een flinke invloed op hun leefomgeving. Met het eten
van eieren en jonge vogels kunnen ze bijvoorbeeld het
broedsucces van weidevogels beïnvloeden. Zelf wordt de
bruine rat gegeten door wezel, hermelijn, bunzing, vos en
kerkuil. Grote exemplaren blijken op hun beurt ook weer
wezels uit hun territorium te kunnen verdrijven. De bruine
rat heeft ook de huiskat en hond als belangrijke vijand.
Een onzorgvuldig uitgevoerde bestrijding kan evenzeer de
predatoren treffen, doordat de gifstoffen ook deze die
ren kunnen doden. Het is echter niet zo goed bekend hoe
groot dit probleem precies is.
Verspreiding
Van oorsprong komt de bruine rat uit Oost Azië, maar
geholpen door de mens (vooral scheepvaart) is het tegen
woordig een echte kosmopoliet, die ook in Europa zeer
wijdverbreid is. Het dier is vanaf de Middellandse zee tot
in het hoge noorden van Scandinavië en zelfs op IJsland
present. Vanaf de achttiende eeuw is de soort ook in Ne
derland aanwezig. Vanaf de twintigste eeuw was de ver
spreiding over vrijwel heel Nederland voltooid. De soort is
nu overal algemeen en vaak zelfs talrijk.
In Zeeland
Ook vroeger al was de bruine rat in Zeeland erg algemeen,
direct na de inundatie van Walcheren in 1944 doken
bruine ratten letterlijk overal op bij de half in het water
staande boerderijen. In de periode tussen 1970 en 1988
was de bruine rat over vrijwel geheel Zeeland verspreid
aanwezig. Alleen delen van Midden Zeeuws-Vlaanderen
zouden toen kennelijk nog niet 'bezet' zijn. Dit moet op
een waarnemereffect berusten. De bruine rat komt tegen
woordig in heel Zeeland voor. De kaart geeft de versprei
ding weer op basis van op basis van interviews, vondsten
en braakbalgegevens. De trend van het percentage bruine
ratten in braakballen varieert weliswaar, maar vertoont
een onmiskenbaar stijgende trend in het afgelopen de
cennium. Het staafdiagram van verkeersslachtoffers van
de bruine rat vertoont over het jaar een bijna symmetri
sche piek in het voorjaar (maart en april) en een in het
najaar (september en oktober). In de zomerperiode zijn de
aantallen relatief laag. De piek in het najaar is groten
deels te verklaren door de oogstactiviteiten. Niet alleen
de dekking verdwijnt, maar ook het stapelvoedsel. Dan
is het zoeken naar alternatieve plaatsen en hierbij val
len veel slachtoffers. De piek aan verkeersslachtoffers in
het voorjaar heeft waarschijnlijk te maken met vertrek
uit de tijdelijke winterverblijven. Uit de verdeling van de
soorten waarnemingen blijkt dat tweederde bestaat uit
vondsten in braakballen. Waarnemingen met fotovallen
en verkeersslachtoffers maken er ruim een kwart van uit.
Doordat de bruine rat een uitstekende zwemmer is, kun
nen ze zelfs ver weggelegen eilanden in de Grevelingen en
het Veerse Meer bereiken. Ook de getijdenstromen Oos-
terschelde en Westerschelde vormen geen belemmering
verder afgelegen eilanden, als Neeltje Jans en de Hooge
platen te bereiken. Vooral op het laatste eiland hebben
ze de voortplanting van pioniervogels behoorlijk gefrus
treerd. Bij die kolonisatie van de eilanden worden bruine
ratten zeker geholpen door scheepvaart, zoals het trans
port van takkenbossen en stenen als oeverversterking en
bijvoorbeeld het overslaan van zand op schepen vlakbij
de Hooge platen. Als een van de weinige landzoogdieren
weet de bruine rat zich te vestigen op de enkele hoogge
legen gedeelten van het Verdronken Land van Saeftinghe.
Verder onderzoek
Er licht wellicht een mooie uitdaging om een wat nauw
keuriger zicht te krijgen op de invloed van de bruine rat op
zijn omgeving. Welke roofdiersoorten weten te profiteren
van de talrijke ratten? Is de invloed op weidevogels echt
zo groot? En wordt lokaal de populatie door de toename
van de vos nu weer afgetopt? Heeft de woelrat last van de
sterk uitgebreide populatie bruine ratten?
145
