ZWARTE RAT
Rattus rattus
door Kees de Kraker
146 Fauna Zeefatufica
Rattus rattus, de rat der ratten, kom je als zoogdier
onderzoeker niet vlug tegen. Het is een dier dat in
gebouwen leeft en dat is gewoonlijk niet de omge
ving waarin het meeste onderzoek plaatsvindt. Zelfs
voor ongediertebestrijders was de kans dat ze met
zwarte ratten te maken kregen tot voor kort erg
klein. Ondertussen lijkt daarin wel wat verande
ring te komen, want de zwarte rat is bezig met een
comeback vooral in Zeeuws-Vlaanderen. Zo talrijk
als in Hameien zullen ze niet vlug meer worden al
kan plaatselijk een hoge dichtheid bereikt worden.
Omgeven met verhalen over pest, pestmeesters met
vogelkoppen, sprookjes en volksverhalen blijft de
zwarte rat een fascinerend dier. Ook het gegeven
van de zogenaamde 'rattenkoning' draagt daartoe
bij. Een 'rattenkoning' is de naam voor een groep
ratten die met eikaars staarten in de knoop zijn ge
raakt en zo geen kant op kunnen. Er is ooit een rat
tenkoning gevonden die uit 32 exemplaren bestond.
Meestal werd zo'n koning aangetroffen nadat men
Waarnemingen zwarte rat 1989 - 2008.
uren- soms dagenlang gegil van de ratten had ge
hoord. Overigens is het verschijnsel zeldzaam, maar
het geeft wel mooi aan dat het hier om erg sociale
dieren gaat die graag bij elkaar kruipen.
Uiterlijk en herkenning
De zwarte rat is met 160-240 mm, beduidend kleiner
dan de bruine rat en heeft een opvallend lange staart
die langer is dan het lichaam: 180-260 mm. Verder is de
snuit tamelijk spits, zijn de oren groot. De jonge dieren
zijn blauwgrijs, de volwassen exemplaren zijn bruingrijs
tot zwart van kleur. Naast de gewone zwarte vorm ko
men afwijkend gekleurde vormen voor. Deze rat springt
en klimt met het grootste gemak, loopt tegen muren op.
Kortom het is een echte acrobaat.
Gedrag
Oorspronkelijk komt de zwarte rat uit Zuidoost Azië. Ze
leven daar ook in de vrije natuur leven en nestelen in
bomen, wat in andere warme gebieden, zoals Zuid-Eu
ropa ook wel het geval is. In onze streken is het tegen
woordig een binnenzitter die van droogte en warmte
houdt. De zwarte rat zwemt niet veel en is beslist geen
rioolrat zoals de bruine. Deze rat zoekt het hoger op:
een dakrat. Door de sterke voorkeur voor granen en
andere zaden vormen opslag- en overslagplaatsen van
dit soort producten een geliefde woonomgeving. Ook
de gebouwen van de intensieve veehouderij (varkens,
kippen) met volop voedsel en aangename warmte zijn
bijzonder in trek. De zwarte rat huist veelal op hoge
moeilijk bereikbare plaatsen onder vloeren, dakbeschot,
tussen isolatie, opslagmateriaal enz.
De soort leeft in sociale groepen die tientallen exem
plaren kunnen tellen, met aan het hoofd een dominant
mannetje.
Verspreiding
De eerste meldingen van zwarte ratten in onze streken
dateren al van kort na het begin van de jaartelling. In
de Middeleeuwen was de zwarte rat algemeen in heel
Europa en via de rattenvlooien verspreidde de pest zich.
Tot in de 18e eeuw was de zwarte rat in Nederland al
gemeen in steden en dorpen, daarna nam de soort sterk
af (zie kader).
Als scheepsrat werd de zwarte rat een echte kosmo
poliet die nieuwe streken vanuit havenplaatsen koloni
seerde. Een spreekwoord als 'met de ratten het zinkend
schip verlaten', zoals vaak grappig verbeeld in allerlei
stripverhalen, sloeg op de zwarte rat.
Met de opkomst van de intensieve veehouderij heeft de
zwarte rat vanuit Noord-Brabant, waar de soort nooit
helemaal verdween, weer terrein gewonnen. Boven de
grote rivieren gaat het vooralsnog om slechts enkele
kleine geïsoleerde populaties en solitaire exemplaren bij
varkenshouders en havensteden.
In Zeeland
Evenals elders in Europa kwamen zwarte ratten in het
verleden in de Zeeuwse dorpen en steden voor, immers
