Cryptogram
De Zeekant van Zeeland
Zeeuwse kerkgebouwen
Horizontaal
3. Een groot aantal verdragen (5).
5. Deze raadselachtige figuur weet niet
van ophouden (9).
7. Hij loopt gevaar het hoofd te ver
liezen (6).
9. Gevoelig hapje (8).
10. Zo'n laagje kan iemand het leven
kosten (7).
11. Dit werktuig is niet vroeg (5).
12. Loop-woede? Daar hoort een auto
bij (6).
13. Deze vruchten groeien niet op zee (8).
15. Jong en inspirerend vocht (7).
17. Vaatwerk (5).
18. Niet simpel (10).
20. Deze Zeeuwse grond is slecht te ver
staan (5).
23. Dubbel-op naar beneden komen (9).
24. Een verplichte drank wordt hier fa
cultatief gesteld (7).
25. Zo vochtig dat zinken onmogelijk is (7).
Verticaal
1. In dit bakbeest van een vrouw huizen
twee verschillende dieren (10).
2. Zonder hoofddeksel (10).
3. Gedistingeerd taalgebruik (13).
4. Kwab profeet bloem (7).
6. Dit soort wapen kan er mee door (8).
8. Productief dier in 't archief (6).
14. Pakte voedsel voor controle (7).
16. Latere stukken leveren verliezen op (7).
19. Grote goedheid (5).
21. Zeeuwse uitspraak van een bekende
plaats in Zuid-Beveland (4).
22. Dit geld wordt vaak onderschat (4).
23. Hoe je het ook keert, je kunt er uit
eten (3).
Zeeland: half zee, half land, leerden
we op de lagere school. En later op de
middelbare school: de reede: gedeeltelijk
door land ingesloten zee, waar de schepen
ligplaats hebben en min of meer tegen
wind en stroom beveiligd zijn, figuurlijk
de stad waaraan de reede gelegen is. Aldus
Van Dale en sindsdien is er veel veranderd,
we schrijven thans: de rede en dat woord
heeft ook andere betekenissen.
„Aan de rede", auteur M. P. de Bruin,
uitgever Unieboek bv Bussum, formaat
25 x 19 cm, 104 blz, prijs 24,50, is een
beeldverhaal in zwart/wit waarin het Zee
land van de waterkant in de 18e en 19e
eeuw herleeft. Met 88 reprodukties bege
leidt De Bruin ons; we komen ene Frederik
Nagtglas tegen die in 1845 in Zijpe aan
komt met de stoomboot van Gorkum naar
Middelburg om met de postkoets naar
Zierikzee te reizen. We lezen over Caesar
die 50 v. Chr. schrijft over Scaldis, en
volgen de Scauth, Escauth, Sceld, Schelt,
Schelde in haar functie als verkeersader
en rijksgrens tot heden. Vaarwegen tussen
Ooster- en Westerschelde kwamen tot
stand onder de kanalenkoning Willem III.
Middelburg is een echte schepen- en
scheepsbouwersstad geweest, opgebloeid na
de Franse bezetting. We zien Vlissingen
uitgroeien tot vestingstad en oorlogschepen
haven. Veere, Zierikzee, Brouwershaven,
Goes, Sluis, Axel, Terneuzen: hun haven
hoofden, arsenalen, scheepstimmerwerven,
logementen, overzetveren, hun rede met
's lands fregatten en brikken, hun hoog-
aarsen, hengstjes en jachten worden ge
toond in reprodukties van schilderijen, te
keningen, steendrukken, aquarellen, hout
en kopergravures; er is een serie tekeningen
van vissers en vrouwendrachten uit Arne-
muiden van J. W. Schütz.
Veel is afkomstig uit „Zeelandia Illu-
strata", de catalogus van de verzamelingen
van het Koninklijk Zeeuws Genootschap
der Wetenschappen, samengesteld door
Lantsheer en Nagtglas aan het einde van
de vorige eeuw.
Er zijn gedichten van Marsman, Betje
Wolff (wonderlijk samentreffen, die twee!).
A. Morriën leidt met een gedicht het
„woord vooraf" in; er zijn citaten van
Smailegange. Edward Brown, Cyriel Ver-
schaeve, Emile Verhaeren, Jacobus Bellamy,
van Van Lennep en Van Hogendorp, en
vele anderen.
Een reis dus, in woord en beeld langs
de Zeeuwse havenplaatsen; veel is nog te
herkennen en wie van oude schepen houdt
(en verbeeldingskracht heeft), ziet ze varen
op de tussenwateren, op de kanalen en op
de rede, als hij daar nu fietst of wandelt
of zijn auto even stilzet om een paar diepe
teugen zilte zeelucht in te ademen, dezelfde
die ons uit het boek tegemoet komt.
S. Z.
In de serie „De oude Nederlandse ker
ken" verscheen dit jaar bij Bosch Keu-
ning, Baarn, het deel „Langs de oude
Zeeuwse kerken" (pocketformaat 21 x 12
cm, 166 bladz., 12,50) samengesteld door
vier Leidse studenten kunstgeschiedenis:
Claudir.e Chavannes-Mazèl, Irina Diakonoff,
Katie Heyning en Carel Van Tuyll Van Se-
rooskerken.
Ideale gids om mee te nemen bij ver
kenningen in Zeeland, nu eens niet de dijken
en duinen, de straten en stranden; maar
opkijken naar de enorme 14de-eeuwse to
rens van baksteen (Sint Anna ter Muiden,
Oostkapelle en vele andere Zeeuwse dor
pen); de 15de-eeuwse apostelbeelden van
Nisse en de ontroerend-primitieve grafbe
schilderingen van Aardenburg bewonderen;
de Maria Magdalenakerk van Goes, Bra
bantse school, bezoeken; of het sobere
bakstenen kruiskerkje in Vlaamse stijl van
Noordgouwe vergelijken met dat van Me-
liskerke uit 1400.
Foto's maken met de groothoeklens, wat
dieper ingaan op de Scheldegothiek (1200
1250, korte rijke bloeiperiode), op de
Zeeuws-Vlaamse bakstcengothiek. de kerk
architectuur in Zeeland deze komende win
ter nader bestuderen of misschien de preek
stoelen, de koorbanken, de praalgraven,
de beschilderde gewelven, de doopbekkens,
de epitaven en de grafzerken, de avond-
maalbekers.
„Langs de oude Zeeuwse kerken" is niet
chronologisch opgesteld, maar toeristisch:
er zijn zes routes (met zo weinig mogelijk
rij-kilometers) met kaart langs kerken, en
iedere routebeschrijving wordt afgesloten
met zestien bladzijden uitstekende foto's
waarnaar in de tekst wordt verwezen.
Die tekst: verklarende inleiding met de
vaktermen, niet alleen de kerk, maar het
hele dorp wordt historisch belicht, de ram
pen, de verbouwingen, de reformatie en
de restauraties, de renaissance en het klas-
sicisme van Holland en Zeeland, de wel
vaart in Zeeland tussen 1400 en 1568 toen
de oorlog daar jarenlang ging woeden
Subliem boek in handig formaat, dui
delijke aansporing om als amateur en
toerist te gaan zien hoe de kerkge
bouwen en hun interieurs met hun kerk-
2ntiek deelden in de geschiedenis van
Zeeland.
Van harte aanbevolen!
S. Z.
