ERGIE
E
Onze grote opgave voor morgen:
Hoe maak je van een dubbeltje een kwartje?
1 kg
uranium
56 wagons
steenkool
Door A. F. Koopman.
Welk energiescenario wij ook bekijken
er blijkt uit, dat de brandstoffen waaruit
wii elektriciteit maken, waarop onze auto
motoren draaien en waarop onze centrale
verwarmingen werken, schaars zullen wor
den. Simpel voorgesteld hebben wij voor
een dubbeltje aan energie in onze wereld
spaarpot zitten, terwijl wij zeker weten
dat wij voor een kwartje aan energie wil
len gaan gebruiken! Er is daarom een
alchemisten-kunststuk nodig om van een
dubbeltje een kwartje te maken. Op dit
moment werken tienduizenden geleerden en
wetenschappers over de hele wereld aan
die krachttoer en op een aantal plaatsen
is het ze al gelukt om in navolging van
de oude alchemisten, bij wijze van spreken,
goud uit lood te maken.
Op 6 mei 1940 stond het volgende bericht
in de Londense Daily Telegraph: „Ameri
kaanse natuurkundigen zijn er in geslaagd
om een vanouds bekende, maar onbruikbare
delfstof, uraan genaamd, te veredelen. Het
merkwaardige bij het veredelde uraan is,
dat het spontaan hitte kan produceren.
Als men het veredelde uraan in water op
lost, dan gaat dit water als gevolg van
een thermoculaire reactie, koken. Op deze
wijze, zo wordt verondersteld, moet het
mogelijk zijn om stoom op te wekken waar
mee stoommachines kunnen worden aan
gedreven
Veel lezers in 1940 moeten hebben ge
dacht, dat het bericht een knotsgek ver
zinsel van één of andere fantasierijke krante
jongen was. Je leest wel vaker over elixers
voor een eeuwige jeugd, over gloeilampen
die nooit kapot gaan en over motoren die
op gewoon kraanwater lopenDe indruk
dat het uraanverhaal uit de duim gezogen
was, leek bevestigd te worden, want de
wereld hoorde niets meer over die merk
waardige stof waarmee je water, zonder
vuur, aan de kook kon brengen. Logisch,
want uit de hier bedoelde stof werd na
grote inspanning en ten koste van miljarden
dollars, ten slotte het verschrikkelijkste
wapen vervaardigd dat de mensheid ooit
heeft gekend: de atoombom. Het bericht
van 6 mei 1940 in de Daily Telegraph was
voorlopig het laatste op dit gebied de
rest werd militair topgeheim.
De geheimzinnige stof waarvan in het
krantebericht sprake was, bevat de bijna
wonderbaarlijke vermogens van een dubbel
tje dat in een kwartje veranderen kan. Na
tuurlijk uraan, een soort metaal, was na
melijk lange tijd praktisch waardeloos. Het
werd, lang voor de atoomenergie tot ont
wikkeling kwam, nogal eens gebruikt voor
de fabricage van kielen onder zeiljachten
in plaats van het dure lood maar verder
kon je er niets mee doen. Pas toen de we
tenschap erin slaagde om de atomaire sa
menstelling van het natuurlijk uraan te
veranderen, werd de onopvallende, waarde
loze stof een soort symbool voor een tijd
perk.
Apocalyps.
Dit tijdperk is, voorzover het de doorsnee
wereldbewoner betreft, op een bijna apo
calyptische manier begonnen, toen in au
gustus 1945 kort achter elkaar twee grote
Janpanse steden door atoomexplosies met
de grond gelijk werden gemaakt. In micro
seconden vonden tienduizenden mensen de
dood. Vele tienduizenden anderen werden op
een tot dusverre ongekende wijze geteisterd
door afschuwelijke aandoeningen. De bom
men die boven Hirosjima en Nagasaki ont
ploften joegen de mensheid het atoom
tijdperk binnen.
Niemand begrijpt hoe het mogelijk is
geweest, maar in de maanden na augustus
1945 was het feit dat de mens de in de
atoomkernen sluimerende krachten had
vrijgemaakt, tot in de verste uithoeken van
de wereld bekend. Eskimo's wisten ervan,
indianen in het Amazonegebied hadden er
over gehoord, diep in Nepal was het feit
bekend en toen een collega van mij in de
late veertiger jaren een zogenaamd onont
dekte papoeastam in Nieuw Guinea bezocht,
informeerde één der stamoudsten bij hem
naar de „bom atom"Cynisch sprak
mijn collega toen: „De westerse beschaving
was er eerder dan ik ze hebben al van
de atoombom gehoord!"
Het is geen wonder dat het begrip
„atoomenergie" en alles wat daarmee ver
bonden is, gevoelens van diepe vrees op
roept. Atoomenergie, of beter: kernenergie
mobiliseert niet alleen de angst voor het
onbekende (wie heeft er ooit een atoom
gezien?), maar het woord als zodanig al
maakt emoties los in de diepste lagen van
ieders persoonlijkheid. Kernenergie heeft een
relatie met nageslacht, met vruchtbaarheid,
met onzichtbare stralingen, met besmettin
gen, met kanker, met de macht van tech
nocraten, die dit drake-ei onder hun beheer
hebben en het verder uitbroeden
Kortom, als er ooit één fenomeen is ge
weest dat in staat was om de primitiefste
angstgevoelens bij de mensen wakker te
roepen, dan is het wel de kernenergie.
Begrijpelijke angst.
Hoeveel mensen denken niet dat een
kerncentrale een inrichting is, waarin een
atoombom ligt te sluimeren? Hoe vaak
wordt er niet gedacht en zelfs via de
media openlijk gezegd dat de „atoom
lobby" allerlei atomaire griezeligheden voor
het grote publiek verborgen houdt?
Die angst van veel mensen voor kern
energie is heel goed te begrijpen. De eerste
en wellicht voornaamste reden noemde ik
al: de atoomenergie is als een bijna on
aardse verschrikking in ons midden ge
plaatst.
De hele ontwikkeling van de atoom
energie heeft zich verder in het diepste
geheim voltrokken. (Het Manhatten-project,
dat tot de bouw van de eerste atoom
bommen leidde, was militair topgeheim),
waardoor het publiek bijvoorbeeld nimmer
duidelijk heeft begrepen, dat kernreacties
ook heel geleidelijk en rustig kunnen ver
lopen. Menigeen denkt, dat de geleerden
eerst een atoombom hebben ontwikkeld, die
vervolgens ten behoeve van de vreedzame
kernenergie, moest worden getemd. Maar
het was juist andersom! De eerste door
mensen teweeggebrachte kernreacties ver
liepen op gecontroleerde en regelmatige
wijze, en pas na ontzettend veel inspanning
slaagde men erin om van de atomaire
brandstof een explosieve stof te maken!
Een derde reden die de vrees voor kern
energie verklaart zit stellig ook in de
griezelig aandoende geheimtaal die in het
kernenergiewereldje wordt gebruikt. Het is
bovendien een taal die ten dele uit totaal
nieuwe woorden bestaat.
Het is voor ingewijde wetenschappers en
technici nagenoeg een onmogelijke opgave
om aan de hand van algemeen bekende
begrippen en populaire uitdrukkingen, uit-
Dit soort afbeeldingen prikkelt de fantasie van iedereen die bij de energievoorziening
betrokken is. De brandstof die nodig is om een grote kernenergiecentrale een paar jaar
lang te laten draaien, kan bij wijze van spreken per vliegtuig worden aangevoerd. Een
qua vermogen vergelijkbare olie-gestookte centrale, heeft daar een hele vloot van grote
tankschepen voor nodig.
In een stukje uranium ter grootte -
van een kippenei zit een geweldige
hoeveelheid energie.
-i Er is een goederentrein van 56
volgeladen wagons met kolen
jFek r nodig voor een vergelijk-
m KpW bare hoeveelheid
- s 51 Sj S, d energie.
7