Terugziend op „Harrisburg" Het verloop en de afloop van een ernstig reactordefect Tekst: A. F. Koopman. Illustraties: Tekenkamer PZEM. Foto: van de schrijver. De artikelenserie van onze mede werker A. F. Koopman, over het on derwerp „Energie" wordt in dit num mer afgewisseld door een „special", gewijd aan de gebeurtenissen in de Three Miles Island-centrale te Harris burg, in maart en april van dit jaar. Onderstaand artikel geeft een vol ledige weergave van het storingsver loop, voorzover dat in juli bekend was. Het is uiteraard mogelijk dat in een later stadium nog nieuwe gege vens bekend worden, die in dit artikel ontbreken, omdat het onderzoek nog niet is afgerond. De redaktie. Niemand die voor 28 maart 1979 ooit van de Amerikaanse stad Harrisburg had gehoord. „Harrisburg" zal echter nog jaren en jaren het symbool zijn van sluimerende angsten die opeens manifest kunnen worden. „Harrisburg" heeft zijn stempel op de kern energie gedrukt, zoals „Soveso" dat heeft gedaan op de chemische industrie. Wij noemen twee plaatsnamen in één adem. Zijn zij ook in werkelijkheid vergelijkbaar? In Soveso zijn, zo weten wij, ernstige ziekten en zelfs enkele sterfgevallen opgetreden als gevolg van een bedrijfsstoring in een che mische fabriek. In Harrisburg zijn zulke slachtoffers niet gemeld. Maar wel wordt er verondersteld dat de gebeurtenissen die tussen 28 maart en 3 april plaatsgrepen, tot letsel-op-langen-duur zullen leiden. Na men van vreselijke ziekten worden in dit verband genoemd. Is die vrees reëel? Is „Harrisburg" werkelijk een gelijksoortig ge val als Soveso. Heeft daar metterdaad een bijna-atoomramp plaatsgevonden? „Harrisburg" is inderdaad het symbool geworden van alle angsten die de mensheid rondom het voor velen onbekende fenomeen „kernenergie" met zich meedraagt. „Harris burg" is echter eveneens symbolisch voor de verbeten ernst waarmee de kernenergie wereld zich nu op kritisch zelfonderzoek heeft gestort. Alle centrales die enigszins met die van Harrisburg vergeleken kunnen worden (en soms zelfs als er maar weinig echte overeenkomsten zijn) werden kritisch op de korrel genomen, en dit proces gaat nog steeds door. Zoals uiteraard ook de evaluatie van het gebeuren tussen 28 maart en 3 april doorgaat. Een vraag die men zich terstond in Ne derland heeft gesteld is, of de kerncentrale Borssele zó sterk op die in Harisburg lijkt, dat een dergelijke trits van storingen, ook hier moet worden gevreesd. De eerste vraag die echter beantwoord moet worden is: wat was nu eigenlijk het exacte verloop van gebeurtenissen in de Three Miles Island- centrale? De golven van publiciteit die over de wereld zijn gegaan hebben wat dit be treft meer verwarring gesticht dan ophel dering gebracht. De drie onderwerpen die wij in dit artikel willen behandelen zijn hiermee al direct geformuleerd: 1. Was het grote defect van de Three Miles Island-centrale wel of niet de ouverture tot een atoomramp? Of zat het er dichtbij in de buurt? 2. Is de kerncentrale Borssele vergelijkbaar met de TMI-centrale? 3. Wat was het preciese verloop van ge beurtenissen tussen 28 maart en 3 april? Voorlopig. Hoeveel materiaal er intussen over „Har risburg" ook is verschenen, elk oordeel hierover heeft een voorlopig karakter, om dat het onderzoek nog steeds doorgaat. (Wel werd inmiddels geconstateerd, dat de reactorkern niet is gesmolten). Een volgende restrictie welke de lezer moet kennen is, dat de auteur van dit artikel geen wetenschappelijke status heeft, maar beschouwd moet worden als een ge- interesseerde leek. Ten derde moet worden opgemerkt dat alle zaken die „Harrisburg" betreffen, geladen zijn met de nagalm van de emoties die na 28 maart werden los gemaakt. Het hindert sommige mensen als men probeert om nuchter over de gebeur tenissen te Harrisburg te spreken of te schrijven. Men vatte deze nuchterheid ech ter niet op als onverschilligheid! De emoties vormen overigens wel een fenomeen op zichzelf. Gebleken is dat zelfs een bedrijfsstoring die technisch gesproken goed wordt opgevangen, desondanks tot de sociale en economische ontwrichting van een heel gebied kan leiden. Dit was één van de bijzondere lessen die men na „Har risburg" kon trekken. De latente angst voor onbekende gevarenbronnen, zoals radio- aktieve staling, heeft rond de TMI-centrale een grote paniek en daarmee een groot lijden teweeggebracht. Veel mensen hebben in een nachtmerrie geleefd. De werking. Alvorens wij ingaan op het storingspro tocol, dat door de recorders van de TMI- centrale (de „black-box", populair gezegd) is geproduceerd, moeten wij uitleggen hoe een kernenergiecentrale die voorzien is van een drukwaterreactor werkt. Een kerncentrale lijkt zeer veel op elke andere, thermische centrale. Alleen zijn ke telhuis is anders. Men noemt het ook an ders, namelijk „reactorgebouw". In dit ge bouw bevindt zich een gesloten drukvat van sterk staal, waarin een pakket licht- verrijkt, metallisch uranium staat. Het ura nium zit in tabletvorm in buisjes, die zijn samengevoegd tot splijtstofelementen. Door het uranium in de splijtstofelementen be weegt zich, als de reactor werkt, een zwerm neutronen. Dit zijn deeltjes uit de atoom kernen van het verrijkt uranium. De neu tronen zijn in staat om andere uranium atoomkernen uiteen te doen vallen, waarbij een grote warmte vrijkomt. Tegelijk ontstaat er, als rook boven het vuur, radio-actieve straling. De neutronenflux, en daarmee de warmteproduktie in de reactor, zijn heel goed te beheersen. De warmte van de splijtende kernen wordt opgenomen door het zogeheten primaire koelmiddel, waarmee de reactor gevuld is. Grote pompen zorgen ervoor dat dit ruim 300 graden warme water via buizen naar stoomgeneratoren wordt gevoerd. In de stoomgeneratoren bevindt zich een buizen systeem waar het primaire water doorheen stroomt. Om het buizensysteem heen be vindt zich secundair water, ofwel: genera- torvoedingwater. Dit laatstgenoemde water komt niet in kontakt met de splijtstof en is dan ook niet radio-aktief. Het primaire water is dat in zekere mate wel. Het generatorvoedingwater wordt, dankzij de hitte van het buizensysteem in het bin nenste van de stoomgenerator, in stoom omgezet. De stoom gaat naar een turbine en op de as daarvan zit een dynamo die de elektriciteit produceert waarom het ons tenslotte begonnen is. Vitaal onderdeel. Ondanks zijn méér dan kooktemperatuur, kookt het primaire water niet. Dat is te danken aan de druk van ca 150 atmosfeer welke in de reactor (vandaar de naam: drukwaterreactor) wordt gehandhaafd. Een drukhouder, die zich (zie de tekeningen) tussen het reactorvat en de stoomgenerator bevindt, zorgt ervoor dat drukschommelin- gen in het systeem worden opgevangen. De drukhouder is een vitaal onderdeel in het primaire circuit, omdat hij voorkomt dat er in de reactor koken optreedt. In „Harrisburg" speelde de drukhouder een grote rol, zoals wij zullen zien. De drukhouder, een stalen vat dat gedeel telijk met water is gevuld, dat door een stoomkussen daarboven voor een continue persdruk zorgt, heeft een eigen veiligheids klep. Als de druk in het primaire systeem boven de ingestelde waarde uitstijgt, dan opent deze zgn. „afblaasklep" automatisch. Er wordt dan primaire stoom afgeblazen in een speciale afblaastank, waarin de stoom weer tot water kan condenseren. Deze tank heeft óók weer een veiligheidsklep, doch deze is uitgevoerd als een breekplaat. Bij een te grote toevloed van stoom in de afblaastank, gaat de breekplaat stuk. Er komt dan primaire stoom in het reactor gebouw. Dit is echter gasdicht en in het geval van de KCB heeft het de vorm van een bol. De TMI-centrale heeft een „con tainment", zoals de officiële naam luidt, in de vorm van een staande cylinder. De stoom in het containment condenseert gemakkelijk tot water, dat zich op de bodem van de bol of de cylinder verzamelt. Van daar kan het worden verpompt naar een 11

Tijdschriftenbank Zeeland

Zeeland Magazine / Veerse Meer Gids | 1979 | | pagina 11