Terugziend op
„Harrisburg"
Het verloop en de afloop van een ernstig reactordefect
Tekst: A. F. Koopman. Illustraties: Tekenkamer PZEM. Foto: van de schrijver.
De artikelenserie van onze mede
werker A. F. Koopman, over het on
derwerp „Energie" wordt in dit num
mer afgewisseld door een „special",
gewijd aan de gebeurtenissen in de
Three Miles Island-centrale te Harris
burg, in maart en april van dit jaar.
Onderstaand artikel geeft een vol
ledige weergave van het storingsver
loop, voorzover dat in juli bekend
was. Het is uiteraard mogelijk dat in
een later stadium nog nieuwe gege
vens bekend worden, die in dit artikel
ontbreken, omdat het onderzoek nog
niet is afgerond.
De redaktie.
Niemand die voor 28 maart 1979 ooit
van de Amerikaanse stad Harrisburg had
gehoord. „Harrisburg" zal echter nog jaren
en jaren het symbool zijn van sluimerende
angsten die opeens manifest kunnen worden.
„Harrisburg" heeft zijn stempel op de kern
energie gedrukt, zoals „Soveso" dat heeft
gedaan op de chemische industrie. Wij
noemen twee plaatsnamen in één adem.
Zijn zij ook in werkelijkheid vergelijkbaar?
In Soveso zijn, zo weten wij, ernstige ziekten
en zelfs enkele sterfgevallen opgetreden als
gevolg van een bedrijfsstoring in een che
mische fabriek. In Harrisburg zijn zulke
slachtoffers niet gemeld. Maar wel wordt
er verondersteld dat de gebeurtenissen die
tussen 28 maart en 3 april plaatsgrepen,
tot letsel-op-langen-duur zullen leiden. Na
men van vreselijke ziekten worden in dit
verband genoemd. Is die vrees reëel? Is
„Harrisburg" werkelijk een gelijksoortig ge
val als Soveso. Heeft daar metterdaad een
bijna-atoomramp plaatsgevonden?
„Harrisburg" is inderdaad het symbool
geworden van alle angsten die de mensheid
rondom het voor velen onbekende fenomeen
„kernenergie" met zich meedraagt. „Harris
burg" is echter eveneens symbolisch voor
de verbeten ernst waarmee de kernenergie
wereld zich nu op kritisch zelfonderzoek
heeft gestort. Alle centrales die enigszins
met die van Harrisburg vergeleken kunnen
worden (en soms zelfs als er maar weinig
echte overeenkomsten zijn) werden kritisch
op de korrel genomen, en dit proces gaat
nog steeds door. Zoals uiteraard ook de
evaluatie van het gebeuren tussen 28 maart
en 3 april doorgaat.
Een vraag die men zich terstond in Ne
derland heeft gesteld is, of de kerncentrale
Borssele zó sterk op die in Harisburg lijkt,
dat een dergelijke trits van storingen, ook
hier moet worden gevreesd. De eerste vraag
die echter beantwoord moet worden is: wat
was nu eigenlijk het exacte verloop van
gebeurtenissen in de Three Miles Island-
centrale? De golven van publiciteit die over
de wereld zijn gegaan hebben wat dit be
treft meer verwarring gesticht dan ophel
dering gebracht.
De drie onderwerpen die wij in dit artikel
willen behandelen zijn hiermee al direct
geformuleerd:
1. Was het grote defect van de Three
Miles Island-centrale wel of niet de
ouverture tot een atoomramp? Of zat
het er dichtbij in de buurt?
2. Is de kerncentrale Borssele vergelijkbaar
met de TMI-centrale?
3. Wat was het preciese verloop van ge
beurtenissen tussen 28 maart en 3 april?
Voorlopig.
Hoeveel materiaal er intussen over „Har
risburg" ook is verschenen, elk oordeel
hierover heeft een voorlopig karakter, om
dat het onderzoek nog steeds doorgaat.
(Wel werd inmiddels geconstateerd, dat de
reactorkern niet is gesmolten).
Een volgende restrictie welke de lezer
moet kennen is, dat de auteur van dit
artikel geen wetenschappelijke status heeft,
maar beschouwd moet worden als een ge-
interesseerde leek. Ten derde moet worden
opgemerkt dat alle zaken die „Harrisburg"
betreffen, geladen zijn met de nagalm van
de emoties die na 28 maart werden los
gemaakt. Het hindert sommige mensen als
men probeert om nuchter over de gebeur
tenissen te Harrisburg te spreken of te
schrijven. Men vatte deze nuchterheid ech
ter niet op als onverschilligheid!
De emoties vormen overigens wel een
fenomeen op zichzelf. Gebleken is dat zelfs
een bedrijfsstoring die technisch gesproken
goed wordt opgevangen, desondanks tot de
sociale en economische ontwrichting van
een heel gebied kan leiden. Dit was één
van de bijzondere lessen die men na „Har
risburg" kon trekken. De latente angst voor
onbekende gevarenbronnen, zoals radio-
aktieve staling, heeft rond de TMI-centrale
een grote paniek en daarmee een groot
lijden teweeggebracht. Veel mensen hebben
in een nachtmerrie geleefd.
De werking.
Alvorens wij ingaan op het storingspro
tocol, dat door de recorders van de TMI-
centrale (de „black-box", populair gezegd)
is geproduceerd, moeten wij uitleggen hoe
een kernenergiecentrale die voorzien is van
een drukwaterreactor werkt.
Een kerncentrale lijkt zeer veel op elke
andere, thermische centrale. Alleen zijn ke
telhuis is anders. Men noemt het ook an
ders, namelijk „reactorgebouw". In dit ge
bouw bevindt zich een gesloten drukvat
van sterk staal, waarin een pakket licht-
verrijkt, metallisch uranium staat. Het ura
nium zit in tabletvorm in buisjes, die zijn
samengevoegd tot splijtstofelementen. Door
het uranium in de splijtstofelementen be
weegt zich, als de reactor werkt, een zwerm
neutronen. Dit zijn deeltjes uit de atoom
kernen van het verrijkt uranium. De neu
tronen zijn in staat om andere uranium
atoomkernen uiteen te doen vallen, waarbij
een grote warmte vrijkomt. Tegelijk ontstaat
er, als rook boven het vuur, radio-actieve
straling. De neutronenflux, en daarmee de
warmteproduktie in de reactor, zijn heel
goed te beheersen.
De warmte van de splijtende kernen wordt
opgenomen door het zogeheten primaire
koelmiddel, waarmee de reactor gevuld is.
Grote pompen zorgen ervoor dat dit ruim
300 graden warme water via buizen naar
stoomgeneratoren wordt gevoerd. In de
stoomgeneratoren bevindt zich een buizen
systeem waar het primaire water doorheen
stroomt. Om het buizensysteem heen be
vindt zich secundair water, ofwel: genera-
torvoedingwater. Dit laatstgenoemde water
komt niet in kontakt met de splijtstof en
is dan ook niet radio-aktief. Het primaire
water is dat in zekere mate wel.
Het generatorvoedingwater wordt, dankzij
de hitte van het buizensysteem in het bin
nenste van de stoomgenerator, in stoom
omgezet. De stoom gaat naar een turbine
en op de as daarvan zit een dynamo die
de elektriciteit produceert waarom het ons
tenslotte begonnen is.
Vitaal onderdeel.
Ondanks zijn méér dan kooktemperatuur,
kookt het primaire water niet. Dat is te
danken aan de druk van ca 150 atmosfeer
welke in de reactor (vandaar de naam:
drukwaterreactor) wordt gehandhaafd. Een
drukhouder, die zich (zie de tekeningen)
tussen het reactorvat en de stoomgenerator
bevindt, zorgt ervoor dat drukschommelin-
gen in het systeem worden opgevangen.
De drukhouder is een vitaal onderdeel in
het primaire circuit, omdat hij voorkomt
dat er in de reactor koken optreedt. In
„Harrisburg" speelde de drukhouder een
grote rol, zoals wij zullen zien.
De drukhouder, een stalen vat dat gedeel
telijk met water is gevuld, dat door een
stoomkussen daarboven voor een continue
persdruk zorgt, heeft een eigen veiligheids
klep. Als de druk in het primaire systeem
boven de ingestelde waarde uitstijgt, dan
opent deze zgn. „afblaasklep" automatisch.
Er wordt dan primaire stoom afgeblazen
in een speciale afblaastank, waarin de
stoom weer tot water kan condenseren. Deze
tank heeft óók weer een veiligheidsklep,
doch deze is uitgevoerd als een breekplaat.
Bij een te grote toevloed van stoom in
de afblaastank, gaat de breekplaat stuk. Er
komt dan primaire stoom in het reactor
gebouw. Dit is echter gasdicht en in het
geval van de KCB heeft het de vorm van
een bol. De TMI-centrale heeft een „con
tainment", zoals de officiële naam luidt,
in de vorm van een staande cylinder.
De stoom in het containment condenseert
gemakkelijk tot water, dat zich op de bodem
van de bol of de cylinder verzamelt. Van
daar kan het worden verpompt naar een
11