De geschiedenis van Schouwens
westhoek in vogelvlucht
Tekst: J. P. van den Broecke.
Inleiding.
Omtrent de jaarwisseling 19771978
kwam de westhoek van Schouwen plotseling
in het nieuws. De Provinciale Zeeuwse
Courant van 7 december 1977 begon er
mee op zijn voorpagina. Minister wees Kop
van Schouwen aan als beschermd natuur
monument, zo luidde het opschrift. Voor
„minister" moeten we lezen „de minister
van cultuur, recreatie en maatschappelijk
werk". De getroffen maatregel heeft voor
lopig alleen betrekking op het grondgebied
van de gemeente Westerschouwen en de
begrippen kop of westhoek hebben daar
eveneens betrekking op. Op grond van de
natuurbeschermingswet 1976 mocht van
toen af geen enkele handeling meer worden
gepleegd zonder een daartoe strekkende ver
gunning. Dat betekende niet dat elke in
greep er zonder meer zou worden verboden.
Het betekende echter wel, dat elke vergun
ningaanvraag in het vervolg zal worden be
oordeeld op grond van de waarde die de
westhoek nog bezit in natuurwetenschap
pelijk en landschappelijk opzicht.
De afkondiging van het ministeriële be
sluit kwam volkomen onverwacht en sloeg
bij de direct belanghebbenden in als een
bom. De getroffen maatregel zou immers
verstrekkende gevolgen kunnen hebben voor
allerlei plannen inzake de toekomstige re-
kreatieve ontwikkeling van de Westhoek.
Hoezeer de belanghebbenden in en buiten
de westhoek van de getroffen maatregelen
zijn geschrokken, moge blijken uit de hierna
volgende bloemlezing van krantenkoppen.
P.Z.C. van 20-12-1977. Deel raad Wester
schouwen tegen aanwijzing „Kop" tot na
tuurgebied.
P.Z.C. van 4-1-1978. Z.L.M. fel tegen aan
wijzing Kop Schouwen tot natuurmonument.
P.Z.C. van 9-1-1978. Gewestelijke raad
landbouwschap wil uitstel aanwijzing „Kop
van Schouwen".
P.Z.C. van 10-1-1978. Gedeputeerde Staten
zijn boos over gang van zaken rond Kop
van Schouwen.
P.Z.C. van 11-1-1978. Massaal protest be
volking tegen bescherming „Kop van
Schouwen".
P.Z.C. van 12-1-1978. Arob-beroep be
scherming Kop Schouwen afgewezen. (Arob
Foto's van de schrijver.
is de bouw- en ontwikkelingsmaatschappij
Jonk - de Rooy b.v. uit Haarlem).
P.Z.C. van 16-1-1978. Recreatie-onderne
mers diep teleurgesteld. Recron vreest mil-
joenenschade na aanwijzing Kop van Schou
wen tot beschermd natuurgebied.
P.Z.C. van 19-1-1978. Bescherming Kop
Schouwen moet verdere aantasting voorko
men. Maar de klok wordt niet stilgezet.
P.Z.C. van 24-1-1978. Waterschap over
rompeld door plannen voor Kop van
Schouwen.
De opschriften liegen er dus niet om. In
allerlei superlatieven hebben de vele belang
hebbenden zich kunnen uitleven. Deson
danks heeft de minister van C.R.M.
blijkens een bericht in de P.Z.C. van 12
december 1978 inmiddels de beschikking
getekend waardoor de westhoek definitief
werd aangewezen als beschermd natuur
gebied.
Nu de gemoederen weer wat tot rust
zijn gekomen, is wellicht bij velen de vraag
gerezen wat de minister met zijn ingreep
voor ogen heeft gestaan. Daaraan dient
tevens de vraag te worden gekoppeld of
de streek door de getroffen maatregel in
het algemeen gebaat zal zijn. Het gaat de
minister blijkbaar vooral om het behoud
van de schoonheid die de westhoek nog
altijd bezit, ondanks de aanslagen die er
de laatste vijfentwintig jaren allerwege op
werden gepleegd. Vooral de oudere streek-
bewoners weten maar al te goed hoeveel
moois er door menselijk ingrijpen reeds
verloren is gegaan. De rekreatie heeft van
de westhoek weliswaar een welvarende
streek gemaakt, maar de natuur nog verder
aantasten zou tenslotte ook de welvaart
weer kunnen bedreigen.
Met het oog op een nadere bezinning
over het wel en wee van de westhoek en
zijn problemen, kan enige kennis van de
wijze waarop het landschap en de dorpen
er in de loop der eeuwen werden opge
bouwd en gevormd, geen kwaad. Ik hoop
daartoe een bijdrage te leveren waarbij ik
me heb beperkt tot een beknopte beschrij
ving van het ontstaan en de geschiedenis
van de streek die zal eindigen omstreeks
het einde van de jaren vijftig. Toen begon
de westhoek zich te herstellen van de
schade die een deel van het gebied had
geleden door de overstromingsramp in 1953.
Eerst daarna begon de stormachtige ont
wikkeling van de rekreatie op gang te ko
men die de westhoek tenslotte zodanig
van aanzien deed veranderen, dat de mi
nister van C.R.M. zich genoodzaakt zag
tot het nemen van de thans getroffen maat
regelen.
De wordingsgeschiedenis.
De wordingsgeschiedenis van Schouwens
westhoek verliest zich achter de nevels van
de tijd. Ze werd ons wat duidelijker nadat
de gegevens van een door de Rijksgeolo-
gische dienst in 1956 begonnen onderzoek
waren bestudeerd en verwerkt in het kaart-
blad Schouwen-Duiveland. Ik zal trachten
de geologische geschiedenis van de westhoek,
zoals die in de bij dat kaartblad gevoegde
toelichting staat vermeld, zo beknopt en
duidelijk mogelijk uit het vakjargon te
vertalen.
We dienen daarvoor in gedachten zeer
ver terug te gaan in de tijd. namelijk naar
het begin van een periode die het holoceen
wordt genoemd, ongeveer 8000 jaar vóór
Chr. In de geologie noemt men de begin
fase van het holoceen, het pré-boreaal. De
kustlijn lag toen veel verder zeewaarts dan
thans, maar begon zich wel in oostwaartse
21